Morgunblaðið - 25.06.2020, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 2020
Það að allir séu jafnir fyrir Guði
er eitt af grunnstefjum kristin-
dómsins. Guð spyr hvorki um stétt
né stöðu, kyn, kynþátt eða kyn-
hneigð. Við erum jöfn fyrir Guði og
eigum þá réttlætiskröfu að vera
jöfn og frjáls fyrir mönnum. Þann-
ig er eitt mesta framfara- og lífs-
gæðaskref mannkynsins fólgið í
lýðræðinu og þeirri valdeflingu
sem jafnir einstaklingar eignuðust
með tilkomu lýðræðis.
Stjórn fólksins, kosin af fólkinu
– fyrir fólkið eins og Abraham Lin-
coln orðaði það tímalaust í ræðu
sinni við Gettysburg.
Okkar lýðræðislegi samfélags-
sáttmáli byggist á því sem krist-
indómurinn kennir okkur; við er-
um frjáls, jöfn og eigum rödd,
hvert og eitt, og hún skiptir máli.
Á komandi helgi fer fram for-
setakjör lýðveldisins Íslands.
Tækifæri, ábyrgð og réttur fólksins til að velja sér forseta.
Forseti Íslands er sameiningartákn þjóðarinnar. Ímynd og
holdgervingur frjálslyndis og framsýni, réttlætis og jafnréttis,
fjölmenningar og kærleika, festu, mildi og dugnaðar. Forseti
Íslands er ímynd þeirra gilda sem við stöndum fyrir og sækj-
umst eftir sem þjóð í blíðu sem stríðu – og þjóð meðal þjóða.
Á okkur hvílir sú ábyrgð að nýta kosningarréttinn sem
fylgir lífsgæðum lýðræðisins. Það er skylda okkar að ljá rödd-
inni sem Guð gaf okkur vængi, veita hugmyndum okkar og
frjálsum vilja brautargengi og umfram allt; vera hamarshögg í
nýsköpun komandi tíma. Um það snýst lýðræðisleg þátttaka;
að vera samverkamaður framtíðarinnar.
Með lýðræðið er líkt og vitnað er í ljóðinu Mitt faðir vor eftir
Kristján frá Djúpalæk: „það vex sem að er hlúð“. Hlúum að
lýðræðinu, virkjum það og nýtum rétt okkar.
Guð gefi okkur góða kosningarhelgi. Sjáumst á kjörstað.
Eftir Agnesi M.
Sigurðardóttur
» Á okkur hvíl-
ir sú ábyrgð
að nýta kosning-
arréttinn sem
fylgir lífsgæðum
lýðræðisins.
Agnes M.
Sigurðardóttir
Höfundur er biskup Íslands.
Það vex sem
að er hlúð
Þórdísi Lóu Þórhalls-
dóttur, formanni borgar-
ráðs, svelgdist á sveita-
kaffinu þegar undirrituð
vakti máls á alvarlegri fjár-
hagsstöðu Reykjavíkur-
borgar í Vikulokunum á
laugardag. Í aðsendri grein
óð hún glóruleysið upp að
hnjám og fullyrti fjárhag
borgarinnar vera hvort
tveggja, traustan og góðan.
Þórdís Lóa hefur gert garðinn frægan
fyrir það helst, að falla á sverðið fyrir
borgarstjóra.
Dagur B. Eggertsson borgarstjóri
sagði nýverið ársreikning Reykjavíkur-
borgar sýna öðru fremur sterkan fjár-
hag sveitarfélagsins. Bakraddir meiri-
hlutans tóku gagnrýnilaust undir og
opinberuðu um leið undirlægjuhátt og
meðvirkni.
Það er engum blöðum um það að
fletta – ársreikningur Reykjavíkur-
borgar ber fjárhagnum ekki fagurt
vitni. Þrátt fyrir tekjuaukningu síðasta
árs jókst skuldsetning borgarinnar um
21 milljarð. Launakostnaður hækkaði
samhliða fjölgun stöðugilda og
rekstrarkostnaður jókst um 9%. Báknið
stækkar í tekjugóðæri og tækifæri til
skuldaniðurgreiðslu voru vannýtt. Nú
hefur lukkan snúist skyndilega og svig-
rúm til aðgerða lítið.
Neyðarkall borgarinnar
Heimsfaraldur COVID-19 skapar
krefjandi rekstrarumhverfi fyrir marga.
Þar er höfuðborgin engin undantekn-
ing. Af þeim sökum óskaði Reykjavík-
urborg, ásamt öðrum sveitarfélögum á
höfuðborgarsvæðinu, eftir 50 milljarða
óendurkræfum fjárhagsstuðningi frá
ríkinu – og öðru eins að láni frá Seðla-
banka Íslands á hagkvæmustu kjörum
fjármálum borgarinnar fullkomið hirðu-
leysi.
Hirðuleysi í opinberum fjármálum
Neyðarkall borgarinnar sýndi glöggt
alvarlega stöðu borgarsjóðs – mun al-
varlegri en stöðu annarra sveitarfélaga.
Nú bítur meirihlutinn í það sjálfskap-
aða súra epli, að hafa haldið frjálslega
um rekstur borgarsjóðs undanliðin
kjörtímabil. Hirðuleysið er algert –
borgin er varnarlaus nú þegar skórinn
kreppir – og ábyrgðin er meirihlutans.
Samhliða neyðarkallinu kynnir meiri-
hlutinn hið svokallaða „Græna plan“
sem kallar á útgjöld sem nema 100
milljörðum hið minnsta, næstu 5-10 ár-
in. Hvernig áformin samræmast ósjálf-
bærum rekstri Reykjavíkurborgar er
fullkomlega á huldu. Minnir helst á ný-
lega ábatagreiningu borgarinnar á
ferðaþjónustu, hvar borgin kallaði á
ríkisaðstoð og fullyrti ferðaþjónustuna
kosta sveitarfélagið 8,3 milljarða árlega.
Hagur borgarinnar hefur þá væntan-
lega vænkast verulega, nú þegar ferða-
þjónustan berst í bökkum? Hér stendur
ekki steinn yfir steini.
Þegar allt kemur til alls er einni
spurningu ósvarað. Er Þórdís Lóa í
fullkominni flónsku gagnvart fjárhag
Reykjavíkurborgar? Eða fer hún vísvit-
andi með ósannindi? Ekki veit ég, hvort
mér þykir verra.
með 5-7 afborgunarlaus-
um árum. Öðrum kosti
gæti höfuðborgin ekki
staðið undir þjónustu-
skyldum sínum við íbúana
og heimilin – rekstur
borgarsjóðs yrði algjör-
lega ósjálfbær til margra
ára.
Rekstur Reykjavíkur-
borgar var reyndar ósjálf-
bær löngu áður en áhrifa
COVID-19 fór að gæta. Ef
ekki væri fyrir sölu bygg-
ingarréttar gæti borgin
ekki sinnt þjónustuskyldum sínum við
íbúana. Borgarstjóri reiðir sig á ein-
skiptistekjur svo hanga megi réttu
megin við núllið.
Með neyðarkalli borgarinnar fylgdu
niðurstöður starfshóps, sem skipaður
var af borgarstjóra, hvar sátu margir
helstu stjórnendur Reykjavíkurborgar.
Þar sagði meðal annars að viðbótarfjár-
mögnunarþörf borgarsjóðs umfram for-
sendur fjárhagsáætlunar fyrir 2020-21
myndi nema 39 milljörðum króna. Þá
væru ótaldir 36,5 milljarðar sem myndu
falla til næstu árin. Jafnframt sagði í
niðurstöðunum: „Vandinn snýst hins
vegar ekki aðeins um skammtíma fjár-
mögnunarvanda heldur stefnir í alger-
lega ósjálfbæran rekstur til margra ára.
Þessa ósjálfbærni er ekki hægt að leysa
með hækkun leyfilegrar skattlagningar
eða þjónustugjalda eða með stórfelldum
niðurskurði í útgjöldum borgarinnar.
Hefðbundnar aðferðir eru ekki í boði.“
Skógarbóndinn, Þórdís Lóa, virtist
alls ómeðvituð um neyðarkall borgar-
innar til ríkissjóðs – jafnvel þótt hún
hefði á vordögum sett erindið sjálf á
dagskrá borgarráðs. Sá kann ekki að
segja af súru sem aldrei sýpur nema
sætt. Meirihlutaflokkarnir hafa meiri
áhuga á eigin innantóma loforðahjómi,
en úrlausn flókinna viðfangsefna. Þór-
dís Lóa ræktar garðinn sinn, en sýnir
Eftir Hildi
Björnsdóttur »Nú bítur meirihlutinn
í það sjálfskapaða
súra epli, að hafa haldið
frjálslega um rekstur
borgarsjóðs undanliðin
kjörtímabil.
Hildur Björnsdóttir
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokks.
hildurb@reykjavik.is
Sjálfsköpuð súr epli
Við erum stödd við
upphaf sólmánaðar. Oft
hefur verið þörf á fram-
sýni en sjaldan eins og
nú í miðjum faraldri
sem herjar á flest
byggð ból á heimilinu
jörð. Aðstæðurnar
minna á nauðsyn þess
að hvert þjóðríki
bregðist við af ábyrgð
og raunsæi, en einnig
að samvinna takist um lausnir á al-
þjóðavettvangi. Aukin þekking á að-
stæðum er sú uppskera sem mestu
skiptir og miðlun hennar milli kyn-
slóða, samhliða skipulegum viðbrögð-
um stjórnvalda og almennings. Á
okkar ábyrgð sem þjóðar hvíla öðru
fremur verndun landsins og viðhald
þjóðtungunnar. Markviss náttúru-
vernd er liður í því fyrrnefnda og því
hljótum við að gleðjast yfir fréttum
nú nýverið um friðlýsingu Goðafoss
og Geysissvæðisins. Slík einstök nátt-
úrufyrirbæri eru hverjum manni
augljós og auðskilin, en það sama
verður ekki sagt um flókin og marg-
þætt vistkerfi eins og ár og stöðuvötn
og samspil þeirra við umhverfi sitt.
Aldarafmæli brautryðjanda
Fyrir fáum dögum, 18. júní, átti
aldarafmæli Pétur M. Jónasson,
þekktastur íslenskra vatnalíffræð-
inga. Hann aflaði sér menntunar í
Kaupmannahöfn um miðja síðustu
öld og hefur verið búsettur þar síðan.
Fáir hafa þó haldið eins virkum
tengslum og hann við ættlandið og
enginn miðlað jafn miklu um vist-
fræði íslenskra stöðuvatna í hálfa öld.
Lærisveinar hans og samstarfsfólk,
karlar jafnt sem konur, sem byggja á
arfleifð hans, skipta tugum ef ekki
hundruðum. Á Pétri hefur sannast
málshátturinn: „Hvað ungur nemur –
gamall temur“. Í æsku dvaldi hann í
tólf sumur hjá móðurforeldrum
sínum í Miðfelli í Þing-
vallasveit og hefur búið
að þeim tengslum síðan.
Vísindarannsóknir hans
beindust í fyrstu að vötn-
um og ám í Danmörku,
en árið 1971 leituðu ís-
lensk stjórnvöld til hans
um að hafa forystu um
kerfisbundnar rann-
sóknir á vistkerfi og um-
hverfi Mývatns. Gerðist
það í kjölfarið á hörðum
deilum um fyrrihugaða
stórvirkjun í Laxá og
miðlun úr Mývatni. Tóku þátt í þeim
rannsóknum margir uppvaxandi vís-
indamenn. Afrakstur þessa starfs var
setning löggjafar (nr. 36/1974) um
friðun á vatnasviði Mývatns, en sam-
kvæmt þeim var komið á fót nátt-
úrurannsóknastöð sem þar hefur
starfað síðan. Um það leyti sem þessu
viðfangsefni lauk tóku við skipulegar
rannsóknir Péturs og samstarfs-
manna á Þingvallavatni, sem stóðu
samfellt hátt í tvo áratugi. Birtust nið-
urstöðurnar í mikilli bók sem Pétur
ritstýrði (Ecology of oligotrophic, sub-
arctic Thingvallavatn. OIKOS 1992,
437 bls.) Þegar sú rannsóknalota hófst
var Þingvallavatn enn óspart notað
sem miðlunarlón fyrir Sogsvirkjanir,
en niðurstöðurnar leiddu til sam-
komulags við Landsvirkjun um að
halda vatnsborðinu sem næst stöð-
ugu.
Af kynnum við
Pétur M. Jónasson
Sá sem þetta ritar átti því láni að
fagna að kynnast Pétri og mörgum
samstarfsmönnum hans á áttunda
áratugnum og lengi síðar. Á árinu
1970 voru stofnuð samtök um nátt-
úruvernd nyrðra og eystra og Halldór
Laxness kvaddi árið með grein sinni
Hernaðurinn gegn landinu. Ný lög
voru sett um náttúruvernd vorið 1971
og endurnýjað Náttúruverndarráð
tók til starfa undir forystu Eysteins
Jónssonar sem þá var jafnframt for-
maður Þingvallanefndar. Baráttan
fyrir verndun Þjórsárvera, Mývatns
og Laxár og Þingvallasvæðisins fékk
þá þann bakstuðning sem skilaði
miklu næsta áratuginn. Á árinu 1979
birtust heildstæðar niðurstöður Mý-
vatnsrannsókna Péturs M og sam-
starfsmanna (Ecology of eutropic
subarctic Lake Mývatnand the river
Laxá. Oikos 32, 1979, 308 bls.). Af því
tilefni bauð undirritaður sem iðnað-
arráðherra til kvöldverðar í ráð-
herrabústaðnum við Tjarnargötu
með Pétur í heiðurssæti. Auk margra
samstarfsmanna hans var viðstaddur
sendiherra Danmerkur og þrír úr
stjórn Landeigendafélags Mývatns
og Laxár. Stóð fagnaðurinn fram yfir
miðnætti, enda þurftu Mývetningar
að halda nokkrar ræður og lýsa yfir
ánægju með niðurstöður. Sagðist
sendiherrann ekki hafa upplifað slíka
stund eins og boðið þetta kvöld.
Þingvallamál í brennidepli
Nýkomið er út sérstakt þemahefti
af Náttúrufræðingnum, tímariti Hins
íslenska náttúrufræðifélags (1. hefti
90. árgangs 2020). Er það tileinkað
Pétri M. Jónassyni og ber heitið
Þingvallavatn. Í því birtast okkur
margar og ítarlegar greinar um
rannsóknir á vistfræði vatnsins og
umhverfi þess, byggðar á þeim
grunni sem lagður var fyrir síðustu
aldamót. Þar er hlutur Péturs rakinn
í ágætri grein þriggja samstarfs-
manna hans (Gísli Már Gíslason,
Hilmar J. Malmquist og Sigurður S.
Snorrason: Vatnavistfræðingurinn
og frumkvöðullinn Pétur M. Jónas-
son, s. 36-47). Segir þar meðal ann-
ars: „Samhliða vísindastarfi og út-
gáfu rita hefur Pétur unnið ötullega
að verndun vatnavistkerfa sem hann
hefur rannsakað. Það er Pétri öðrum
fremur að þakka að bæði Mývatn og
Laxá og Þingvallavatn eru vernduð
með sérlögum sem koma eiga í veg
fyrir að vistkerfin með hinum ein-
stöku náttúruundrum sínum spillist
af völdum manna.“ Áhuga Péturs og
þrautseigri baráttu hans fyrir vernd-
un Þingvalla kynntist ég vel þau 12 ár
sem ég átti sæti við þriðja mann í
Þingvallanefnd 1980-1992. Á þeim
tíma tókst að ganga frá fyrsta skipu-
lagi fyrir þjóðgarðinn sem lagði
grunninn að því sem síðar náðist
fram 2004 með skráningu þjóðgarðs-
ins á heimsminjaskrá UNESCO sem
menningarminjar. Í grein Péturs í
þemaheftinu (Þingvallavatn og Mý-
vatn – gróðurvinjar á flekaskilum, s.
110-115) minnir hann á, að þótt enn
hafi ekki tekist að tilnefna Þingvall-
vatn og vatnasviðið allt á heimsminja-
skrána eins og stefnt hefur verið að
frá árinu 2011, njóti búsvæði bleikju-
gerðanna fjögurra í vatninu og þar
með vatnið allt sömu verndar og
svæðið innan þjóðgarðsins.
Heildstæð sýn til
náttúruverndar
Einkennandi fyrir störf Péturs M.
Jónassonar umfram marga vís-
indamenn er fylgni hans við að koma
þekkingu sinni á framfæri við þá sem
ábyrgð bera á hvernig við skuli
brugðist. Hann var árlegur gestur á
vettvangi Alþingis fram yfir aldamót
og reyndi að halda mönnum við efnið
þegar Þingvellir áttu í hlut. Á hundr-
aðasta aldursári minnir hann okkur
landa sína á vanrækt viðfangsefni
þegar helgistaðurinn Þingvellir á í
hlut. Í þemahefti Náttúrufræðingsins
segir hann m.a. (s. 114-115):
Stöðva (verður) niturmengun
Þingvallavatns.
Stækka þarf þjóðgarðinn og friða
Eldborgahraunið sem stendur fyrir
75% af innrennsli til Þingvallavatns,
svo og Miðfellsjarðirnar.
Flytja síðan Lyngdalsheiðarhrað-
brautina austur fyrir heiðina.
Fara að kröfum UNESCO um að
fjarlægja barrtré og barrlundi úr
þjóðgarðinum og halda áfram upp-
kaupum á sumarbústöðum í einka-
eign.
Senda formlega umsókn um skrán-
ingu náttúru Þingvallasvæðisins –
þar með talið vatnasviðsins – á
heimsminjaskrá UNESCO.
Nú reynir á vörslumenn íslenskrar
náttúru að standa við gefin fyrirheit.
Um öflun þekkingar og vörslu íslenskrar náttúru
Eftir Hjörleif
Guttormsson
»Um rannsóknir
og hvatningarorð
Péturs M. Jónassonar
vatnavistfræðings
100 ára.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Morgunblaðið/Einar Falur
Náttúruvernd „Á okkar ábyrgð sem þjóðar hvíla öðru fremur verndun
landsins og viðhald þjóðtungunnar,“ segir í greininni.