Morgunblaðið - 29.10.2020, Blaðsíða 39

39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 2020
Viðgerðir Hamarinn fór á loft hjá þessum tveimur
mönnum sem unnu við að skipta um þakrennur á íbúð-
arhúsi í Borgarnesi á dögunum. Haustið er tími við-
gerða áður en snjórinn fellur og vindar fara að blása.
Eggert
Bæjarstjórn Hafnarfjarðar samþykkti
í gær, miðvikudag, sölu á rúmlega 15%
eignarhlut bæjarins í HS Veitum fyrir
3,5 milljarða króna. Andvirði hlutarins
styrkir bæjarsjóð Hafnarfjarðar veru-
lega til að mæta því tekjutapi og þeim
efnahagslegu þrengingum sem fram-
undan eru vegna Covid-19-faraldursins.
Mjög var vandað til sölunnar og er nið-
urstaða hennar fagnaðarefni fyrir Hafn-
firðinga. Gott verð fékkst fyrir hlutinn en
að baki kaupunum standa 14 lífeyr-
issjóðir auk annarra fagfjárfesta.
Víðtækar aðgerðir
Í vor, þegar ljóst var að grípa þyrfti í taum-
ana vegna ófyrirsjáanlegra afleiðinga Co-
vid-19-faraldursins, brugðust stjórnendur í
Hafnarfirði hratt við. Áhersla var lögð á að
lágmarka áhrifin á bæjarbúa, um leið og leitað
var leiða til þess að skjóta frekari stoðum
undir fjárhag sveitarfélagsins. Efnahagslegt
áfall af þessu tagi kallar ekki á eina töfra-
lausn, heldur þarf að beita víðtækum aðgerð-
um til þess að draga úr högginu, meðal annars
hagræðingu, lántökum og eignasölu.
Hafnarfjörður hefur verið á meðal hluthafa
í HS Veitum frá stofnun árið 2008. Fyrirtækið
annast sölu og dreifingu á heitu vatni og köldu
vatni og dreifingu á raforku á Suðurnesjum
og á nokkrum stöðum á Suðurlandi og höf-
uðborgarsvæðinu. Í Hafnarfirði snýr þjónusta
fyrirtækisins einungis að dreifingu á raf-
magni.
Fljótt var litið til þess kostar að selja hlut
Hafnarfjarðar í HS Veitum enda um áhrifa-
litla minnihlutaeign að ræða. Á und-
angengnum uppgangsárum hefur hluturinn
aukist talsvert að verðgildi, einkum vegna
fólksfjölgunar á Suðurnesjum, rekstr-
arhagræðingar og tæknivæðingar.
Opið söluferli
Hlutur Hafnarfjarðar í HS Veitum var aug-
lýstur í dagblöðum í maí og fengu um 30 fag-
fjárfestar gögn um fjárfestinguna. Að afloknu
sex mánaða ítarlegu söluferli stóð að lokum
eftir fyrirvaralaust tilboð í hlutinn að fjárhæð
3,5 milljarðar króna. Bjóðandi var HSV
eignarhaldsfélag sem er um 90% í eigu lífeyr-
issjóða sem standa að baki yfir helmings líf-
eyriskerfis landsins.
Hvenær „besti“ tíminn er til þess að selja
eignarhlut sem þennan er aldrei hægt að
segja til um fyrr en eftir á. Í ljósi söluferilsins
og nýlegra viðskipta má þó sjá að í tilboðinu
felst mjög gott verð fyrir hlutinn og tækifæri
fyrir Hafnarfjörð til þess að leysa til sín veru-
lega virðisaukningu.
Dregur úr vaxtakostnaði
Það er mat meirihlutans í Hafnarfirði að
þessum fjármunum bæjarins sé betur varið í
þágu bæjarbúa. Hluturinn í HS Veitum hefur
engin áhrif á íbúa í Hafnarfirði en verðlagning
á raforkudreifingu er bundin ströngum skil-
yrðum í raforkulögum. Andvirði sölunnar
dregur aftur á móti úr lánsfjárþörf Hafnar-
fjarðar og lækkar þannig afborganir og vexti í
framtíðinni. Jafnframt veitir salan Hafn-
arfjarðarbæ færi á því að sækja fram með
hagsmuni bæjarbúa að leiðarljósi og milda
þannig höggið vegna Covid-19-faraldursins.
Eftir Rósu Guðbjartsdóttur og
Ágúst Bjarna Garðarsson
» Það er mat meirihlutans í
Hafnarfirði að þessum fjár-
munum bæjarins sé betur var-
ið í þágu bæjarbúa.
Rósa
Guðbjartsdóttir
Rósa er bæjarstjóri Hafnarfjarðar og Ágúst
Bjarni er formaður bæjarráðs Hafnarfjarðar.
Sala hlutar í HS Veitum
styrkir Hafnarfjörð
Ágúst Bjarni
Garðarsson
„Skammist ykkar“
Svona hefst pistill Gísla Páls
Pálssonar, forstjóra Grundar og
formanns Samtaka fyrirtækja í vel-
ferðarþjónustu, á heimasíðu Grund-
ar núna í vikunni. Hvern er forstjór-
inn að ávarpa? Jú, oddvita
ríkisstjórnarinnar. Hann veltir fyrir
sér, líkt og margir hafa gert síðustu
ár, á hvaða forsendum fjármagn til
þessa mikilvæga hluta heilbrigð-
isþjónustunnar er ítrekað skorið
niður á sama tíma og bætt er í víða
annars staðar. Þvert á gefin fyrirheit, því í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna,
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar stendur svart
á hvítu innan um fallegu teikningarnar: „Einnig
verður hugað að því að styrkja rekstrargrund-
völl hjúkrunarheimila.“
Staðreyndin er sú að í tíð núverandi rík-
isstjórnar hefur rekstrarfjármagn til hjúkr-
unarheimila verið markvisst skert og engin teikn
eru á lofti um breytingar þar á. Staðan var því
orðin slæm, en lengi getur vont versnað. Hjúkr-
unarheimilin takast nú á við þriðju bylgju Covid-
faraldursins, löskuð og sum jafnvel komin fjár-
hagslega að fótum fram. Stjórnendur og starfs-
fólk hafa unnið þrekvirki í erfiðum aðstæðum.
Fyrir utan mikið álag hafa heimilin eðlilega stað-
ið frammi fyrir auknum kostnaði vegna ýmissa
nauðsynlegra ráðstafana. Þann viðbótarkostnað
hafa stjórnvöld neitað að greiða. Þar á bæ kvikn-
aði reyndar sú snilldarhugmynd að spara á að-
stæðunum með því að halda eftir greiðslum til
hjúkrunarheimilanna sem nemur þeim rúmum
sem haldið var auðum vegna sóttvarnaráðstaf-
ana og til að geta brugðist við með hraði þyrfti að
opna sérstakar Covid-einingar inni á heim-
ilunum.
Þessi sveltistefna veldur því að hjúkr-
unarheimilin neyðast til að draga úr þjónustu við
heimilisfólk. Það er einfaldlega þyngra en tárum
taki. Og fyrir þá sem hafa áhuga á því hvernig
stjórnvöld fara með skattfé almennings, má
minna á að dvöl einstaklings sem ekki er hægt að
útskrifa af Landspítala vegna skorts á úrræðum
kostar að minnsta kosti um 70.000 kr. á sólar-
hring. Landspítalinn rekur svo biðdeild á Vífils-
stöðum þar sem ríkið greiðir sjálfu sér 52.000 kr.
á sólarhring fyrir þjónustu og aðstæður sem eru
mun lakari en þær sem fólki býðst á hjúkr-
unarheimilum. Fyrir sólarhring á
hjúkrunarheimilum greiðir ríkið
hins vegar 38.000 kr. samkvæmt
þjónustusamningi við rekstr-
araðila.
„Skammist ykkar,“ segir for-
maður Samtaka fyrirtækja í
velferðarþjónustu og skyldi eng-
an undra.
Óhreinu börnin
Þetta stríð ríkisstjórnarinnar
við hjúkrunarheimili landsins á
sér sögu. Þráðurinn birtist að ein-
hverju leyti í heilbrigðisstefnu
stjórnvalda sem samþykkt var vorið 2019. Sam-
tök fyrirtækja í velferðarþjónustu, sem hafa flest
hjúkrunarheimili landsins innan sinna raða,
gagnrýndu samráðsleysi við gerð stefnunnar.
Þeirri gagnrýni var svarað af hálfu stjórnvalda á
þann hátt að það kæmi að þeim síðar. Hvenær?
Hvenær kemur að hjúkrunarheimilunum? Hve-
nær kemur að öldrunarmálunum? Af hverju er
ekki leitað til Samtaka fyrirtækja í velferð-
arþjónustu um ráð og hugmyndir að lausnum
varðandi öldrunarmál, t.d. samspil hjúkrunar-
heimila, heimaþjónustu og sjúkrahúsþjónustu?
Þessi fjölmörgu félög, stofnanir og fyrirtæki
innan Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu
eiga það sameiginlegt að vera ekki ríkisrekin,
heldur starfa samkvæmt þjónustusamningi við
ríkið. Allt aðilar sem hafa um áratugaskeið verið
mikilvægur hlekkur í íslenskri heilbrigðisþjón-
ustu. En þetta eru hin óhreinu börn ríkisstjórn-
arinnar. Í einkarekstri.
Niðurstaða forstjóra Grundar í fyrrnefndum
pistli er að stjórnvöld séu með vilja að svelta
öldrunarheimilin svo þau gefist upp og skili
rekstrinum til ríkisins. Slíkt sé þegar farið að
gerast. Grímulaus ríkisvæðing öldrunarþjónust-
unnar er lýsingin sem forstjórinn notar. Þar hitt-
ir hann naglann sennilega beint á höfuðið.
Gríman er fallin.
Eftir Hönnu
Katrínu Friðriksson
» Þessi sveltistefna veldur
því að hjúkrunarheimilin
neyðast til að draga úr þjón-
ustu við heimilisfólk.
Hanna Katrín
Friðriksson
Höfundur er þingflokksformaður Viðreisnar.
hannakatrin@althingi.is
Gríman er fallin
Umferðartafir hafa farið
mjög vaxandi á höfuðborg-
arsvæðinu allmörg undanfarin
ár. Nú er svo komið að tals-
verður hluti vegfarenda situr
meira og minna fastur í um-
ferðinni á helstu álagstímum
að morgni og síðdegis. Fárra
kílómetra ferðir sem miðað við
hæfileg umferðarmannvirki
ættu að taka innan við 10 mín-
útur taka oft tvöfalt lengri
tíma eða meira.
Ástæðan fyrir þessari afturför er að fjölg-
un íbúa hefur verið langt umfram fjárfest-
ingu í vegakerfinu. Raunar hefur nýfjárfest-
ing í þjóðvegum í Reykjavík verið því nær
engin undanfarin 12 ár, en vegakerfi borg-
arinnar þess í stað skipulega gert ógreiðfær-
ara með ærnum tilkostnaði.
Þjóðhagslegur kostnaður við þessar tafir
er mjög mikill. Miðað við opinber gögn um
umferð á höfuðborgarsvæðinu er hann lík-
lega yfir 100 milljónir króna á hverjum virk-
um degi og yfir 30 milljarðar króna á ári.
Þessi óþarfaviðbótarkostnaður, sem léleg
umferðarmannvirki leggja m.a. á Reykvík-
inga, nemur nálægt fimmtungi af beinum
skattgreiðslum þeirra til borgarinnar. Við
þennan tafakostnað bætist svo mjög aukin
loftmengun er bifreiðar mjakast í lágum gír-
um gegnum umferðarteppurnar og verulega
meira vélaslit með tilheyrandi kostnaði.
Borgarlínan
Ráð Reykjavíkurborgar við þessum mikla
vanda er svokölluð borgarlína sem er end-
urbætt strætisvagnakerfi með forgangi í
umferðinni. Samkvæmt opinberum
skýrslum mun kerfi þetta flýta för stræt-
isvagna en valda enn frekari töfum fyrir
einkabifreiðar. Nálægt 4% ferða á höf-
uðborgarsvæðinu munu nú farnar með
strætisvögnum og er það kerfi rekið með
gríðarlegum halla. Hug-
myndafræðingar Borgarlín-
unnar gera sér vonir um að allt
að 12% ferða muni fara með al-
menningsvögnum þegar borg-
arlínan er fullgerð. Hug-
myndin er m.ö.o. sú að leggja
auknar tafir á 88-96% borg-
arbúa til að flýta för 4-12%
þeirra. Þar að auki verða þessi
88-96% borgarbúa sem verða
fyrir auknum töfum í umferð-
inni að borga þorrann af fjár-
festingunni í Borgarlínunni
sem nemur tugum milljarða
sem og rekstrartapið af strætisvögnunum.
Skýrsla um „félagshagfræði“
borgarlínu
Nýlega kom fram skýrsla um þjóðhags-
legt gildi borgarlínu; svokölluð félagshag-
fræðileg úttekt (Borgarlínan Socioeconomic
Analysis) sem gerð er af danska ráðgjaf-
arfyrirtækinu COWI og íslensku verk-
fræðistofunni Mannviti. Að þessari skýrslu
er mikill fengur. Þetta er fyrsta formlega at-
hugunin á þjóðhagslegu gildi borgarlín-
unnar sem mér er kunnugt um að gerð hafi
verið. Í henni koma fram margar gagnlegar
upplýsingar.
Þessi skýrsla hefur verið kynnt þannig að
hún sýni að borgarlínan sé þjóðhagslega
hagkvæm (hafi jákvætt félagshagfræðilegt
núvirði). Þetta er hins vegar ekki rétt túlkun
á efni skýrslunnar. Til þess að fá þá nið-
urstöðu að þessi framkvæmd hafi jákvætt
núvirði hefur reynst nauðsynlegt að reikna
sem ábata ýmsa þætti sem eru alls ekki fé-
lagslegur ábati eins og greidd fargjöld og
eitthvert metið hrakvirði framkvæmdarinn-
ar í miðjum klíðum eins og hið opinbera geti
þá selt fjárfestinguna til útlanda fyrir
reiðufé. Aðeins þessir liðir og aðrir af svip-
uðu tagi nægja til að gera núvirði fram-
kvæmdarinnar neikvætt miðað við aðrar
forsendur skýrslunnar.
Við þetta bætast óraunsæjar forsendur
um notkun borgarlínunnar og þjóðhagslegt
tímavirði þeirra sem nota hana. Séu þær
óraunsæju forsendur færðar í raunsæisátt
kemur í ljós að framkvæmdin hefur veru-
lega neikvætt núvirði.
Samkvæmt skýrslu Cowi og Mannvits
hefur borgarlínan neikvætt núvirði
Öfugt við það sem fullyrt hefur verið sýnir
athugun á skýrslu COWI og Mannvits að
þjóðhagslegt núvirði þessa fyrsta áfanga
borgarlínunnar er verulega neikvætt. Með
því einu að leiðrétta mistök í skýrslunni eða
færa eina af lykilforsendum hennar í
raunsæisátt er niðurstaðan að þetta núvirði
sé neikvætt. Þá hefur ekki einu sinni verið
tekið tillit til þeirrar áhættu sem í fram-
kvæmdinni felst.
Aðrir valkostir
Aldrei er skynsamlegt að leggja í fram-
kvæmdir sem hafa neikvætt núvirði. Það er
jafnvel álitamál hvort leggja beri í fram-
kvæmdir sem hafa jákvætt núvirði. Slíkt er
aðeins skynsamlegt ef engin önnur fram-
kvæmd hefur hærra núvirði. Opinber gögn
benda til þess að á höfuðborgarsvæðinu séu
allmargar framkvæmdir í samgöngumálum
sem bæði hafa verulega jákvætt núvirði og
tvímælalaust miklu hærra en borgarlínan og
munu nýtast öllum vegafarendum. Því væri
skynsamlegt að framkvæma þessar sam-
göngubætur áður en meira skattfé er ausið í
borgarlínu.
Borgarlínan
Eftir Ragnar Árnason
Ragnar Árnason
» Samkvæmt opinberum
skýrslum mun kerfi
þetta flýta för strætisvagna
en valda enn frekari töfum
fyrir einkabifreiðar.
Höfundur er prófessor emeritus.