Morgunblaðið - 29.10.2020, Blaðsíða 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 2020
Það er fagnaðar-
efni að Dagur B.
Eggertsson ætli að
tendra jólaljósin
snemma í ár. En hve-
nær skyldi borg-
arstjórinn ætla að
kveikja á perunni
með áhrif ákvarðana
sinna?
Minnstu breytingar
á einu vistkerfi hafa
dómínóáhrif á alla að-
ila.
Lokun Laugavegar og annarra
gatna minnkar auðvitað bílaumferð
en um leið aðgengi og verslunar-
hætti landsmanna. Ef opinber
stefna borgarstjórans er að loka
verslunum og breyta þjónustu mið-
bæjarins þá er mikilvægt að segja
það bara hreint út og gefa öllum
svigrúm til að hypja sig frekar en
að þjösnast áfram með hreinum
lygum um kaupmenn og að það
hafi verið „brjálað að gera“ í sum-
ar eins og fram kom í viðtali við
Dag B. á Stöð 2.
„Brjálað að gera“ er
óræð stærð í hagkerf-
inu og þau vísindi
borgarstjóra eru
hvorki byggð á við-
tölum við kaupmenn
sem hann heimsækir
né talnalegum stað-
reyndum.
Borgarstjóri og
borgarfulltrúar eru í
þjónustu við og í um-
boði kjósenda. Þau
völdust ekki til starfa
vegna persónulegra
skoðana sinna, t.d. að „hata bíla“,
heldur til að reka borgina faglega
og skv. vilja borgarbúa.
En kannski er lýðræðið bara of-
metið hjóm og nóg að kveikja jóla-
ljósin til að sefa múginn. Rann-
sóknir hafa sýnt að samkennd
gerir fólk að betri stjórnendum,
starfsmönnum, betri fjölskyldu-
meðlimum og vinum. Samkennd er
stærri en bara persónuleg áhrif
hennar. Við erum öll í þessu saman
og vísindafólk segir að tenging og
samkennd séu lykilatriði fyrir
sjálfbæra og mannúðlega framtíð.
Fólk með takmarkaða samkennd
og sjálfhverfni á ekkert að vera í
almannaþjónustu.
Kjósendur ætla líka að kveikja á
perunni.
Kveikjum á per-
unni – opið bréf til
borgarstjórnar
Eftir Önnu Báru
Ólafsdóttur
Anna Bára
Ólafsdóttir
»En kannski er
lýðræðið bara of-
metið hjóm og nóg að
kveikja jólaljósin til að
sefa múginn.
Formaður Miðbæjarfélagsins í
Reykjavík.
Fuglinn sem gat ekki
flogið er heiti á bók
Gísla Pálssonar fræði-
manns um geirfuglinn.
En þótt geirfuglinn
hafi ekki getað flogið,
stór og stuttvængjaður
sem hann var, þá leiðir
höfundur rök að því að
á sinn hátt hafi þessi
fugl getað gert sig skilj-
anlegan við okkur. Og
þetta áréttar hann með
lítilli dæmisögu, svolítið langsóttri en
skemmtilegri og af hugkvæmni sett
fram.
Þannig var að ástralski rithöfund-
urinn og dýraverndunarsinninn John
Coetzee hafði skrifað bókina Líf dýra
til að sýna fram á þá firru að dýrin í
lífríkinu væru of skyni skroppin til að
tala sínu máli. Þau gerðu það einfald-
lega á sinn hátt.
Og til að sýna fram á þetta hafi Co-
etzee kallað til vitnis skáldbróður
sinn, hinn franska Albert Camus,
sem hafi rifjað upp reynslusögu úr
æsku þegar amma hans hafi sent
hann eftir hænu út í hænsnastíu, en
síðan brugðið hníf á háls hænunni og
látið henni blæða út fyrir framan þau
langfeðgin. Dauðaóp þessarar hænu
hafi greipst í huga hins unga Camus
og orðið kveikja að magnþrunginni
gagnrýni hans á aftökur undir fallöxi.
Sú ádeila hafi átt drjúgan þátt í af-
námi dauðarefsingar í Frakklandi.
Þar með hefði hænan talað, var nið-
urstaða Coetzee.
„Hver getur þá sagt,“ segir Gísli
Pálsson og grípur boltann á lofti, „að
síðustu geirfuglarnir hafi ekki talað?
Settu þeir ekki útrýmingarhættu teg-
unda á dagskrá og vöruðu menn við?“
Bók Gísla um geir-
fuglinn er í senn fróðleg
og skemmtileg. Hann
gerist víðförull með les-
endur sína bæði í tíma
og rúmi, við staðnæm-
umst á nítjándu öldinni
en einnig hinni tutt-
ugustu; við horfum
einnig langt aftur og
langt fram. Við förum á
íslenskar söguslóðir og
erlendar, heimsækjum
meðal annars söfn í
Kaupmannahöfn og í
ensku háskólaborginni
Cambridge og komum við hjá nátt-
úrugripasöfnurum samtímans.
Reyndar er hér ekki nægilega fast að
orði kveðið því höfundur gerir meira
en að heimsækja söfnin, hann grúfir
sig þar yfir heimildir að hætti hins
vandaða vísindamanns.
Hvernig þetta geirfuglaferðalag
sitt hafi hafist, segir Gísli sér sjálfum
ekki með öllu ljóst: „Hópur manna
byrjaði að eltast við fuglinn, án þess
að sjá hann og án þess að vita hvert
ferðinni er heitið eða hvernig henni
muni ljúka. Fuglafræðingar frá Bret-
landi, embættismenn úr Reykjavík
og bændur og búalið á Suðurnesjum
leggja á ráðin og fylgja fuglinum í
huganum. Nú er ég sjálfur orðinn
hluti af þessu sérkennilega ferðalagi,
án þess að vita nákvæmlega hvernig
það bar til.“
Smám saman rennur það þó upp
fyrir lesandanum hvernig það gerð-
ist.
Og margt skýrist sem áður var
óljóst, hve eftirsóttur til manneldis
þessi kjötmikli fugl hafi verið í langan
tíma og þegar fækkað hafi í stofn-
inum hafi menn trúað því að hann hafi
fært sig fjær landi eða á aðrar slóðir.
Vísbendingu um útrýmingu – aldauða
af mannavöldum – hefði hins vegar
mátt ráða af ákafa vísindamanna og
safnara að komast yfir geirfuglshami
og egg, ekki aðeins úti fyrir Suð-
urnesjum heldur einnig fyrir Austur-
landi, hvar sem fuglinn var að finna.
Athyglisverð er frásögn Gísla af
því hvernig vitund manna um nátt-
úruvernd og hættuna af aldauða teg-
unda af mannavöldum vaknar og þá
hvernig geirfuglinn byrjar að tala til
okkar í því samhengi. Bókarhöfundur
horfir þannig til geirfuglsins sem
deyjandi tegundar, en einnig úr
gagnstæðri átt, frá sjónarhóli teg-
undar í útrýmingarhættu er horft til
okkar mannanna; hvernig aldauðann
bar að og hvað af honum megi læra.
Allt er þetta gert af yfirvegun og
nákvæmni og ekki síst sanngirni sem
er mikilvægur ferðafélagi í svona
vegferð. Virðing höfundar fyrir við-
fangsefni sínu, að hvívetna sé vandað
til verka og farið rétt með, veldur því
að lesandanum finnst Gísli Pálsson
vera góður leiðsögumaður og bók
hans eftirsóknarverð. Hún á heima á
náttborðinu sem skemmtilesning og
að henni lokinni í bókahillu.
Það fer hins vegar ekki fram hjá
neinum að í samtímanum gerast
bókahillur sífellt nískari á pláss.
Fuglinn sem gat ekki flogið á þó
heima þar.
Geirfuglinn talar
Eftir Ólaf Bjarna
Andrésson
» „Hver getur þá
sagt,“ segir Gísli
Pálsson og grípur bolt-
ann á lofti, „að síðustu
geirfuglarnir hafi ekki
talað? Settu þeir ekki
útrýmingarhættu teg-
unda á dagskrá og vör-
uðu menn við?“
Ólafur Bjarni
Andrésson
Höfundur framkvæmdastjóri og
áhugamaður um náttúruvernd.