Morgunblaðið - 29.10.2020, Blaðsíða 67

saman við eins konar sjónrænni dag-
bók ferðalagsins. Stíllinn hefur verið
kallaður „deadpan“: verkin öguð,
stílhrein, laus við tilfinningasemi en
afar upplýsandi um heiminn sem
linsunni er beint að og skráður á
stórar blaðfilmurnar. Joel Sternfeld
(f. 1944) safnaði nokkrum árum síðar
saman á ekki síður löngum ferðalög-
um myndunum sem komu út í bók-
inni American Prospects (1987).
Sternfeld leitar ekki meðvitað að
neinu æsilegu en finnur engu að síð-
ur undarlegar hliðar og iðulega írón-
ískar á hversdagsheiminum sem
hann á leið um og skrásetur á sín
stóru filmublöð, á ekki síður form-
rænan og agaðan hátt en Shore, en
mun hlýlegri þó.
Báðir þessir ljósmyndarar eru
bandarískir og eru að fjalla um sína
eigin þjóð, heiminn sem þeir spretta
sjálfir upp af og birtist til að mynda
sem öfgakennt og afar misskipt
neyslusamfélag sem er mótað af
sameiginlegum minnum úr fjöl-
miðlum og annarri afþreyingu.
Áhrifamiklar, ögrandi myndir
En það eru ekki bara bandarískir
ljósmyndarar sem skrásetja veru-
leikann vestanhafs með afgerandi
hætti. Síðustu ár hefur fyrrnefndur
breskur ljósmyndari, Mark Power,
farið í fjölmarga leiðangra um ólíka
hluta landsins og skrásett upplifanir
sínar á stóra og hæga myndavél,
ekki þó á blaðfilmu, heldur stafrænt.
Og afrakstur vinnu hans er smám
saman að koma út í bókaröð sem
hann kallar Good Morning, America.
Tvö fyrstu bindin eru komin út á
vegum GOST-forlagsins breska, og
von er á þremur bindum til. Power
er félagi í Magnum-ljósmyndara-
hópnum, sem kalla má áhrifamesta
samvinnuhóp ljósmyndara sem
nokkru sinni hefur verið settur sam-
an. Hann var stofnaður árið 1947 af
nokkrum þekktustu ljósmyndurum
þess tíma og hefur síðan stutt vinnu
félaganna að ólíkum verkum, verk-
efnum sem oft takan langan tíma
eins og þetta, og sér svo um að koma
þeim á framfæri.
Bækur Powers, Good Morning,
America, eru einhver áhrifamestu
ljósmyndaverk sem koma út um
þessar mundir, og er samkeppnin þó
hörð nú á sannkallaðri gullöld bók-
verka skapandi ljósmyndara. Þetta
eru bækur í stóru broti og mynd-
irnar birtast stórar eftir því – þá eru
margar þeirra í panorama-formati
og prentaðar á síðum sem er flett út
svo myndirnar verða hátt í 70 cm
breiðar þegar þær mæta sjónum
þeirra sem skoða, og magn upplýs-
inganna í óaðfinnanlegri ítalskri
prentuninni er með ólíkindum.
Í fyrra bindinu eru 57 ljósmyndir,
70 í hinu. Þær eru allar teknar á tím-
anum frá hausti inn í vor á síðustu
fjórum árum, og víða komið við; í
landbúnaðarhéruðum, í „Ryðbelt-
inu“ svokallaða, í suðri sem norðri, í
ýmsum borgum og smáþorpum. Í
eftirmála fyrra bindisins kveðst
Power hafa dreymt um það síðan í
æsku að kanna þau Bandaríki sem
hann kynntist þá við að horfa á alls
kyns sjónvarpsefni þaðan, Bandaríki
sem líklega hafa aldrei verið til í
raun. Og hann segir að á fundum
Magnum-hópsins hafi hann fengið
uppbyggilega en á tíðum, og skilj-
anlega, harða gagnrýni og þá eink-
um frá bandarískum samstarfs-
mönnum á þetta verk sem hann var
að móta. Á þá vissulega upplýsandi
og á stundum afhjúpandi og ögrandi
sýn útlendingsins á landið þeirra
sem hérna birtist.
Í eftirmála annars bindis líkir
Power verkefninu við umfangsmikið
púsluspil sem muni ekki skýrast fyrr
en öll bindin fimm verða komin út.
Og það er skiljanlegt, því heimurinn
sem birtist í myndum Powers er oft
mjög brotakenndur, eins og banda-
rískt samfélag einmitt birtist okkur
sem horfum á það utan frá um þess-
ar mundir.
Þetta eru raunsæisverk, og sýnin
á köflum æði nöturleg, grimm og
jafnframt afhjúpandi. Íbúar landsins
eru sjaldnast í aðalhlutverki í mynd-
unum heldur birtast eins og leikarar
í umfangsmiklum sviðsmyndum;
eldri hjón í vegasjoppu, ungar konur
að biðjast fyrir undir vegg eða heim-
ilislaus kona sem situr á gangstétt.
En hér eru margar baklóðir, þjóð-
vegabrýr, haugar bílhræja úti í
skógi, hraðbrautir, hrörlegar bygg-
ingar og líka tuskudýr fest við staur,
köttur sem hefur verið drekkt í
poka, hús að brenna. Og á mörgum
myndanna sjást heiftúðug pólitísk
skilaboð, þar sem til að mynda er
ráðist að Obama fyrrverandi forseta
og frjálslyndum – „Liberalism is a
mental disorder“ stendur á húsi einu
í Louisiana. Skilaboð eins og þau
sem streyma frá forseta landsins.
Enda er þessi sýn Marks Power á
landið sem Trump stýrir frá Hvíta
húsinu svo merkilega beitt og upp-
lýsandi. Hvernig sem kosningarnar
fara í næstu viku eiga þessar bækur
Powers eftir að lifa sem merkileg
heimild um tíma í sögu þjóðar, rétt
eins og bækur forvera hans, Evans,
Franks, Shores og Sternfelds.
Mark Power/Magnum Photos
Upphafið „Harlan, Kentucky“, frá desember 2015, er fyrsta ljósmyndin í
fyrsta bindi verks Powers. Teinar liggja til beggja átta, í klofnu samfélagi.
Matt Black/Magnum Photos
Ljósmyndarinn Mark Power ljósmyndaður við vinnu sína við bókaflokkinn
á ónefndum stað í Bandaríkjunum, af félaga sínum í Magnum-hópnum.
MENNING 67
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 2020
Vagnhöfði 7, 110 Reykjavík | Sími: 517 5000 | stalogstansar.is
SANGSIN gæðavara frá Kóreu
BREMSU
VÖRUR
í flestar gerðir bíla
2012
2020
Ínýrri skáldsögu HalldórsArmands, Bróður, er sögðsaga Skarphéðins Skorraréttarheimspekings, sem
reynist myrkari en hún virðist við
fyrstu sýn.
Sögumaðurinn er ung kona,
Hanna, sem fyrir tilviljun rekst á
Skarphéðin Skorra þar sem hann
selur grænmeti á bændamarkaði í
Borgarfirði og hún flækist í kjölfarið
inn í líf hans. Hanna er honum þó
ekki alls ókunnug
því yngri systir
hans Hrafntinna
var með henni í
menntaskóla og
var á þeim tíma
hálfgert átrún-
aðargoð hennar.
Saman förum
við, lesandi og
sögumaður, í
ferðalag þar sem
við reynum að átta okkur á persón-
unni Skarphéðni Skorra og sam-
bandi hans við systur sína Hrafn-
tinnu. Hanna hafði komið til
Borgarness í von um að skrifa skáld-
sögu og Skorri reynist hafa sögu að
segja.
Hluti af sögunni gerist árið 2008,
þar sem við fylgjumst með Skorra og
fjölskyldu hans, sem reynir að fóta
sig eftir móðurmissi. Þar tekst höf-
undinum að draga upp mynd af
flóknum fjölskylduböndum.
Persónusköpunin er afar vönduð,
hver persóna fyrir sig reynist í senn
flókin og heildstæð. Kafað er djúpt í
dýpstu kima sálarinnar og reynist
Halldór vera glöggur sálgreinir.
Lýsingar hans á glímu barna og ungs
fólks við hugmyndina um dauðann og
á þeim áhrifum sem áföll geta haft á
sýn manna á lífið eru sannfærandi.
Verkið er stútfullt af heimspeki-
legum vangaveltum um tilgang lífs-
ins. Oftar en ekki hittir Halldór nagl-
ann á höfuðið en þrátt fyrir að þessar
vangaveltur séu áhugaverðar situr
ekki mikið eftir að lestri loknum.
Halldór kannar einnig hugmyndir
um hvað það er að skrifa, um hlut-
verk rithöfundar og sögumanns og
ekki síst um mátt orðsins. Það hefði
verið forvitnilegt að sjá höfundinn
kafa dýpra í þetta þema en það bíður
kannski betri tíma.
Tilraunir höfundarins með hlut-
verk skáldskaparins eru þó ekki allar
jafn vel heppnaðar. Aðalpersónan,
Skarphéðinn Skorri, tjáir sig á stöku
stað í bundnu máli og þótt kvæðin
hafi vissulega ákveðnu hlutverki að
gegna hefðu þau vel mátt missa sín.
Þeir sem voru hrifnir af fyrri bók
Halldórs, Aftur og aftur (2017),
munu eflaust njóta þess að lesa Bróð-
ur. Halldór heldur að ýmsu leyti í
sama stíl og í því verki. Höfundurinn
kastar akkerum við kunnuglega at-
burði, sem auðveldar lesandanum að
ná áttum og auka á dramatíkina. Í
Aftur og aftur lék fall Tvíburaturn-
anna stórt hlutverk en í Bróður eru
það helst bankahrunið 2008 og leikur
Íslands og Englands á Evrópumeist-
aramótinu í knattspyrnu 2016.
Söguþráðurinn er dramatískur,
oftast passlega en á stöku stað óþarf-
lega yfirdrifinn. Lesandinn mætir á
ný flóknum persónum sem glíma við
áföll og leyndarmál sem krauma
undir yfirborðinu. Auk þess sem
samtímanum eru gerð góð skil.
Bróðir er margbrotið samtíma-
verk sem tekur á stórum spurn-
ingum um sorg, sektarkennd, áföll,
fjölskyldubönd, líf og dauða. Þrátt
fyrir alvarleg viðfangsefni tekst höf-
undinum að halda í léttleikann, sem
gerir verkið að góðri afþreyingu.
Halldóri tekst ágætlega að byggja
upp spennu og Bróðir heldur athygli
manns allt til enda.
Skáldsaga
Bróðir bbbmn
Eftir Halldór Armand.
Mál og menning, 2020. Innb., 292 bls.
RAGNHEIÐUR
BIRGISDÓTTIR
BÆKUR
Höfundurinn „Bróðir er margbrotið samtímaverk sem tekur á stórum
spurningum um sorg, sektarkennd, áföll, fjölskyldubönd, líf og dauða,“ seg-
ir gagnrýnandi um nýja skáldsögu Halldórs Armands sem var að koma út.
Glíman við stóru
spurningarnar
Morgunblaðið/Eggert