Morgunblaðið - 29.10.2020, Blaðsíða 42

42 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 2020
Dr. Ólína Kjerúlf Þor-
varðardóttir, fyrrver-
andi alþingismaður Sam-
fylkingarinnar, sendi
nýlega frá sér bókina
Spegill fyrir skuggabald-
ur. Þar tínir Ólína saman
fréttaefni líðandi stund-
ar og undanfarinna ára
og raunar lengra aftur til
að færa sönnur á það
sem stendur undir bók-
artitlinum: Atvinnubann og misbeit-
ing valds.
Þungamiðja bókarinnar er að Ól-
ína var hvorki ráðin þjóðgarðsvörður
á Þingvöllum haustið 2018 né forseti
hug- og félagsvísindasviðs Háskólans
á Akureyri (HA) árið 2013.
Hana grunar að andstaða við sig
innan HA hafi verið af „pólitískum
toga“ eftir að hún gagnrýndi sjáv-
arútvegsstefnuna sem þingmaður á
árunum 2009 til 2013. Útvegsmenn
og Samherji á Akureyri óttuðust mál-
flutning hennar, segir hún, og innan
HA sönnuðu menn hollustu sína við
„Samherjaveldið“ með því að hafna
henni.
Hún telur að Þingvallanefnd undir
formennsku Ara Trausta Guðmunds-
sonar, þingmanns VG,
hafi brotið á sér „að
yfirlögðu ráði“. Hún
vegur hart að Þing-
vallanefndarmann-
inum Páli Magn-
ússyni, þingmanni
Sjálfstæðisflokksins,
sem gagnrýndi samn-
ing ríkislögmanns við
Ólínu um 20 milljóna
króna bætur af því
hún var ekki ráðin
þjóðgarðsvörður.
Ummælin um Pál
og gagnrýni Ólínu á hann víða í bók-
inni árétta svart/hvíta mynd hennar
af mönnum og málefnum. Hún veitist
að þeim sem hún telur skuggabaldra
en hefur þá til skýjanna sem hún tel-
ur snillinga án hæfilegs frama.
Fyrir utan Ólínu sjálfa eru í snill-
ingahópnum Þorvaldur Gylfason pró-
fessor, Jón Þórisson arkitekt og Jó-
hann Hauksson blaðamaður. Ólína
ber einnig blak af Sólveigu Önnu
Jónsdóttur, formanni Eflingar-
stéttarfélags, og Sigurbjörgu Sig-
urgeirsdóttur prófessor.
Ólína styður hugmynd Sig-
urbjargar prófessors um miðlæga
opinbera ráðningarþjónustu og -ráð-
gjöf undir eftirliti þingskipaðrar
nefndar. Starfsmenn þjónustunnar
ráði í öll embætti og áhrifastöður
stjórnsýslunnar. Á þennan veg sé
unnt að útiloka stjórnmálamenn frá
mannaráðningum.
Þegar 15 dómarar voru skipaðir í
landsrétt um árið var stuðst við
óhlutdrægasta ráðningarferli sem
hannað hafði verið hér. Skapa átti
jafnvægi á milli þriggja arma rík-
isvaldsins: dómsvalds, löggjafarvalds
og framkvæmdavalds. Farið var eftir
leikreglunum en ferlið var misheppn-
að og dýrkeypt. Dómsvaldinu er enn
mikið í mun að sanna að það sé
fremst meðal jafningja.
Miðlæg ráðningarstofa ríkisins
bindur ekki enda á þrætur vegna op-
inberra mannaráðninga. Bók Ólínu
sannar hvað seilast má langt til að
réttlæta eigin málstað þegar gert er
upp á milli manna.
Ólína skrifar sig frá sársaukanum
með því að tala illa um skuggabaldra
og styðst þar við galdrafræði. Þetta
er nýstárleg aðferð.
Hún rifjar upp að á liðnu sumri var
lagt að jöfnu skatta- og gjaldeyrismál
gegn Halldóri Laxness rithöfundi í
kringum 1950 sem lauk með greiðslu
sekta og að Þorvaldur Gylfason pró-
fessor yrði ekki ritstjóri norræns
tímarits um efnahagsmál. Var fullyrt
að íslensk stjórnvöld hefðu viljað
hindra sölu bóka Laxness í Banda-
ríkjunum í lok fimmta áratugarins.
Þetta á ekki við nein rök að styðjast.
Mér var falið sem embættismanni í
forsætisráðuneytinu að ræða við
Halldór Laxness um hvort hann vildi
verða fulltrúi Íslands í Bandaríkj-
unum árið 1976 þegar minnst yrði
200 ára byltingarafmælis þeirra og
flytja erindi um íslenskar bók-
menntir. Hitti ég Laxness í Gljúfra-
steini 8. maí 1975 og tók hann er-
indinu vel. Þegar ég hafði samband
við hann í síma 29. október 1975 til að
fá endanlegt svar hans: „Þá var kom-
ið annað hljóð í hann. Laxness taldi
litlar líkur á því, að hann gæti farið
vestur. Hann hefði verið kynntur
vestra með útgáfunni á Sjálfstæðu
fólki, sem hefði selst vel. Síðan hefði
hann gleymst. Hann sæi sér ekki
mikinn hag í því að ferðast um, þar
sem enginn hefði áhuga á að lesa
bækur hans. Öðru máli gegndi um
lönd, þar sem hann ætti stóra les-
endahópa. Fór Laxness hvergi.“ Til-
vitnunin er í minnisblað sem ég
skráði og er í skjalasafni forsæt-
isráðuneytisins.
Vonbrigði Þorvaldar Gylfasonar
yfir að verða ekki ritstjóri þessa nor-
ræna tímarits eins og hann vænti eft-
ir samtal við samstarfsmann í Stokk-
hólmi virðist mega rekja til þess að
væntingar prófessorsins voru reistar
á sniðgöngu við norrænar ráðning-
arreglur.
Miðað við sjónarmið Ólínu í öðrum
tilvikum hefði mátt ætla að hún nálg-
aðist mál Þorvalds úr allt annarri átt
en hún gerir. Þá hefði högg á Bjarna
Benediktsson, fjármála- og efnahags-
ráðherra, að vísu geigað.
Einnig kemur á óvart að Ólína taki
ekki upp hanskann fyrir þá sem Sól-
veig Anna Jónsdóttir rak af skrif-
stofu Eflingar við valdatöku hennar.
Bók dr. Ólínu Kjerúlf Þorvarð-
ardóttur einkennist þannig af þver-
stæðum. Fullyrðingarnar um hve illa
sé staðið að ráðningu til opinberra
starfa eru ótrúverðugar þegar litið er
til þess hæfa fólks sem sinnir slíkum
störfum. Er undarlegt að samtök
þess sitji þegjandi undir því sem Ól-
ína hefur fram að færa.
Bók Ólínu er ófrumleg. Hún er
skrifuð af sjónarhóli sem leiðir til fyr-
irsjáanlegrar en rangrar niðurstöðu.
Eftir Björn
Bjarnason » Ólína skrifar sig frásársaukanum með
því að tala illa um
skuggabaldra og styðst
þar við galdrafræði.
Björn Bjarnason
Höfundur er fyrrv. ráðherra.
Snúist gegn skuggaböldrum
Hún er með ein-
dæmum sú einsýni og
þröngsýni sem á sér
stað í umræðunni um
auðlindaákvæði í
stjórnarskrá. Allir
stjórnmálamenn virð-
ast ganga út frá því að
náttúruauðlindir Ís-
lands verði ríkiseign.
Enginn spyr: „Hvers
vegna?“ Jafnframt
segja þeir: „Enginn getur fengið
þessi gæði eða réttindi til eignar eða
varanlegra afnota.“ Enginn spyr:
„Hvers vegna ekki?“
Það má ekki láta núverandi fisk-
veiðideilu rugla okkur
því hana getur Alþingi
leyst með löggjöf. Nátt-
úruauðlindir í stjórn-
arskrá eru mögum
sinnum skaðlegra mál
en fiskveiðideilan.
Frumvarp um nátt-
úruauðlindir í stjórn-
arskrá verður mesta
miðstýring Íslandssög-
unnar nái það í gegn og
alger misnotkun á
stjórnarskránni.
Það er staðreynd að
landsmenn hafa haft frjálsan að-
gang að auðlindum náttúrunnar frá
landnámi í ellefu hundruð og fimm-
tíu ár. Þeir hafa með dugnaði og
iðjusemi við erfiðar aðstæður unnið
verðmæti úr þessum auðlindum,
sem eru grundvöllur efnahags þjóð-
arinnar í dag.
Nú á að setja stórkostleg verð-
mæti í flokk eigna, m.a. 60 þúsund
ferkílómetra landsins, þar sem eign-
arréttur einstaklinga er útilokaður.
Með þessu er verið að taka stór
verðmæti undan vernd 72. gr.
stjórnarskrárinnar og fara á bak við
borgarana. Til að bíta höfuðið af
skömminni á að setja þetta ákvæði í
mannréttindakafla stjórnarskrár-
innar með 72. grein, sem verndar
eignarréttinn. Þetta er svívirðing.
Í núgildandi tillögum er lagt til að
allar náttúruauðlindir (óskilgreint)
verði gerðar að ríkiseign. Notað er
orðið „þjóðareign“ til að blekkja al-
menning, sem tortryggir ríkiseignir
af langri reynslu. Verst af öllu er að
setja á eignarrétt ríkisins í stjórn-
arskrá Íslands. Eignarréttur á nátt-
úruauðlindum Íslands á ekkert er-
indi í stjórnarskrá. Allar breytingar
sem boðaðar eru er hægt að gera
með almennum lögum frá Alþingi.
Auk þess heyra allar nátt-
úruauðlindir landsins undir fullveldi
íslenska ríkisins. Stjórnarskrárbind-
ing eignarréttar ríkisins skapar gíf-
urlega breytingu á stjórnskip-
unarrétti landsins. Verið er að binda
hendur Alþingis og minnka völd
þess og áhrif.
Breytingar á lífi og athafnalífi
landsmanna eru alltaf að verða
meiri og hraðari. Covid-19 er dæmi
um þetta. Eins og hendi sé veifað er
umhverfi athafnalífsins gjörbreytt
og ástand hefur skapast sem við
höfðum takmarkaða reynslu af. Við
slíkar aðstæður er hreyfanleiki,
svigrúm og hraði nauðsynlegur. Það
gengur ekki í slíku ástandi að vera
bundinn af stjórnarskrá sem mjög
erfitt og seinlegt er að breyta til að
bregðast við aðstæðum. Lögum um
þjóðlendur nr. 58/1998, sem ekki eru
í stjórnarskrá, hefur verið breytt 11
sinnum frá árinu 2000.
Sem dæmi um breytingar sem
eru væntanlegar í sjávarútvegi má
nefna að um næstu áramót stefnir í
að Bretar verði án samnings við
ESB. Það þýðir að þeir hafa full yf-
irráð yfir fiskveiðilandhelgi sinni.
Ég hitti breska sendiherrann fyrir
nokkrum árum. Þá sagði hann mér
að þegar Bretar réðu sinni eigin
fiskveiðilögsögu sjálfir myndu þeir
taka upp íslenska kvótakerfið. Það
þýðir að þeir reka útlendinga út úr
landhelginni, stórauka framlegð
fiskveiða og auka gæði fiskvinnsl-
unnar til muna.
Það mun standa á endum að við
verðum búnir að rústa fiskveiðikerfi
okkar þegar Bretar taka það upp.
Bretar munu styðja okkur í því skv.
reglunni að aðstoða keppinautinn
þegar hann er að gera mistök.
Íslendingar selja 98% af fisk-
afurðum sínum erlendis. Stór hluti
þess útflutnings fer til Bretlands.
Aukin samkeppni erlendis er því lík-
leg. Við þurfum að halda forskoti
okkar sem lengst. Það kostar pen-
inga. Hagnaður er oft fljótur að
hverfa, eins og áliðnaðurinn hefur
sýnt. Við þurfum á allri okkar aðlög-
unarhæfni að halda til að mæta sí-
auknum breytingum í atvinnulífinu.
Við þurfum nýsköpun og nýjar að-
ferðir við að hagnýta nátt-
úruauðlindir okkar. Það hægir á
þróuninni að þurfa að leita leyfis og
skilnings einokunaraðila, ríkisins,
fyrir allri nýbreytni.
Í skýrslu stjórnlaganefndar 2011
1. bindi stendur þessi setning Skúla
Magnússonar, bls. 232: „Með þjóð-
areign kann að vera vísað til þess að
ríkið (sem fulltrúi þjóðarinnar og
vörslumaður almannahagsmuna)
eigi að njóta eignarréttar á auðlind-
um og fara með allar heimildir sem
fylgja eignarrétti.“
Þetta er ákaflega sovésk hugsun,
sem gengur út frá því að ein-
staklingurinn og fjölskylda hans sé
ekki fremsta eining þjóðfélagsins í
forgangsröðinni heldur númer tvö. Í
forgang er komið eitthvert sambú
fjöldans þar sem einstaklingurinn er
settur til hliðar og má síns lítils.
Eins og ég skil Skúla Magnússon,
þá er þetta ekki hans skoðun því
hann heldur áfram: „Útfærsla rík-
iseigna í þessum skilningi er vel
möguleg frá lagatæknilegu sjón-
armiði enda þótt ljóst sé að hún
kunni að rekast á við einkaeign-
arrétt og þar með stjórnskipulega
vernduð mannréttindi ef ekki eru
gerðir fyrirvarar.“
Það er einmitt þessi firring eign-
arréttarins frá einstaklingnum sem
veikir mannréttindi fólks og gerir
þau máttlausari.
Með þjóðnýtingu náttúruauðlinda
í stjórnarskrá erum við að kljúfa
okkur frá frændum okkar á Norð-
urlöndum, sem engir hafa slíkt
ákvæði í stjórnarskrám sínum, né
aðrar Norður-Evrópuþjóðir.
Kommúnistaríki Austur-Evrópu
losuðu sig við miðstýringu ríkiseign-
arréttar á síðustu öld. Nú ætlum við
að fara í gagnstæða átt. Katrín Jak-
obsdóttir sagði á Alþingi: „Ríkið á
vindinn.“ Katrín er heiðarleg mann-
eskja og hreinskilin. Hún segir sína
meiningu beint út og þarf ekki að
fela sig á bak við blekkingarorð eins
og þjóðareign. Með sama áfram-
haldi getum við búist við því að ríkið
eigi sólina, regnið, grasið, blómin,
landið og að lokum mannauðinn.
Látum ekki ógæfu Íslands verða
allt að liði.
Eftir Jóhann J.
Ólafsson
Jóhann J. Ólafsson
»Ef nýja stjórnar-
skráin verður sam-
þykkt í heild verður Ís-
land kommúnistaríki að
hluta.
Höfundur er stórkaupmaður.
Auðlindir í stjórnarskrá
Nú verður JÓLABAKSTURINN
leikur einn
KRINGLAN – SMÁRALIND – DUKA.IS
LÉKUE bökunarmotta – 4190,-
LÉKUÉ silíkon bökunarform – 3790,-
LÉKUÉ silíkon muffinsform – 3790,-
Rig-Tig mæliglas – 2190,-
Rig-Tig Easy sleikjur – frá 1990,-
OXO mæliskeiðar
7 stk. – 1890,-
OXO bollamál
6 stk. – 2190,-
Rig-Tig Mix It skálar – frá 3590,-
Rig-Tig Mix It
desilítramál – 1390,-