Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2016, Blaðsíða 13

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS12
hans, smábýli þar sem Arngrímur málari hafði fyrrum búið. Arngrímur
var einn þeirra högu listamanna sem Kristjáni voru hugleiknir og hann
rannsakaði, og að Kristjáni látnum kom út bók hans um Arngrím málara.
Sveitin og bóndinn held ég að hafi ávallt verið ofarlega í huga Kristjáns.
Minnist ég þess, að einu sinni vorum við á ferð suður að vetrarlagi þrír
saman, líklegast á leið frá vinnu við að setja upp safnið á Reykjum í
Hrútafirði, og þurftum að taka okkur gistingu í Fornahvammi. Þá var þar
búið sauðfjárbúi og um morguninn beið Kristján með brottför suður til að
geta farið með bóndanum í húsin til gjafa; hann vildi skoða sauðféð. Þar
sást að stutt var í búmanninn.
Kristján hefur víst vænzt þess að forsetaembættið myndi veita sér
notadrjúgar næðisstundir inn á milli embættisverka. En sú mun ekki hafa
orðið raunin svo sem hann vonaði. Hann sagði mér sjálfur að hann hefði
búizt við að fá þá nokkurt hlé við og við frá skylduverkum. En þeir sem
hafa lesið bók núverandi forseta um stjórnarmyndanir Kristjáns Eldjárn
munu sjá að það gat reynt á að vera tímum saman bundinn við að greiða
fyrir erfiðum stjórnarmyndunum og að finna leiðir til að fá komið saman
ríkisstjórn. En stopular stundir sínar notaði hann til fræðistarfa. Hann
kom ósjaldan á Þjóðminjasafnið og vann stund og stund að ritverkinu um
Skálholt. Hann sagði þá einu sinni við mig: „Það væri voðalegt að deyja
frá þessu.“ En svo fór samt.
Haustið 1982 var einsýnt að hann yrði að fara vestur um haf og gangast
þar undir hjartauppskurð. Hann hringdi til mín daginn fyrir vesturferðina
og var vonbjartur að komast undir hendur færustu lækna á þessu sviði.
Um sumarið höfðum við og f leiri saman verið austur í Hrífunesi í
Skaftártungu að rannsaka eitt af fornkumlunum sem þar komu í ljós neðst
í Túnhalanum. Hann hringdi síðan heim til mín síðar um kvöldið, en ég
var þá ekki heima. Hann bað að skila til mín ósk um að við Gísli sæjum um
að ljúka rannsókninni um haustið því að búast mætti við að áin bryti um
veturinn það sem eftir var af kumlinu. Læknisaðgerðin virtist takast vel og
hann sendi okkur í safninu póstkort með kveðju og kvaðst vera á góðum
batavegi. En endalokin þekkjum við. Hann kom ekki heim aftur.
Kvöldið sem ég frétti lát hans fór ég upp á safn, þar var enginn maður.
Ég fór upp á skrifstofuna og settist í stól minn, sem hann hafði áður setið
í, kveikti síðan ljós í sýningarsölunum og gekk þar um og virti fyrir mér
handaverk Kristjáns Eldjárn sem hvarvetna blöstu við, á veggjum, í skápum
og á sýningarpöllum. Ég hugsaði til samvinnu okkar og fann það glöggt, að
safnaheimurinn á Íslandi yrði annar eftir þennan dag. Ævintýrinu var lokið.