Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2016, Blaðsíða 209

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS208
eru brotin. Sviðsetning þessa tiltekna menningararfs er ósveigjanleg og
það er ósveigjanleikinn sem gefur honum það gildi sem hann hefur.
Það þýðir ekki að það mætti ekki búa til annars konar sviðsetningu sem
notaðist við einhverja hluta af táknheimi þjóðbúningsins. Það hefur til
dæmis heppnast ágætlega að setja upp leikrit eftir Shakespeare í alls konar
útfærslum sem skáldinu sjálfu hefði aldrei til hugar komið og sem vekja
upp hrylling hjá sjálfskipuðum gæslumönnum arf leifðar hans. En það
myndi krefjast sköpunar – úthugsunar og ásetnings sem mögulega er ekki
menningarpólitísk innistæða fyrir í tilfelli þjóðbúningsins.
Þjóðbúninga sauma konurnar hafa vald sem þær beita, sam kvæmt lýs ing-
um Bryndísar, eins og upplýstir en óbifan legir ein ræðis herrar. Menn ing ar-
arfur er vett vangur alls konar vald beitingar og valdabaráttu og það er eitt af
því sem gerir menn ingar arfs rannsóknir jafn frjóar og áhugaverðar og þessi
bók ber vitni um. Þéttasta umfjöllunin í bókinni er um kven búninginn og
kven líkamann. Greinar Bryndísar, Karls Aspelund og Ólafs Rastrick („Í
húð og hár“) gefa lesandanum innsýn í nokkur meginstef í sambúðarsögu
kvenna og íslensks menningararfs. Grein Ólafs er sú eina í ritinu sem tekur
ekki mið af ákveðnum menningararfi heldur fremur andstæðunum sem
sköpuðu hann: alþjóðlegum tísku straumum á milli stríðs árunum. Hún
sýnir vel hvernig menningararfur er val og hvernig hann getur orðið vett-
vangur valdbeitingar. Gríðarmiklar og hraðar menningarbreytingar urðu
á Íslandi á fyrri hluta 20. aldar og almennt var stemmningin sú að það
væru allt saman framfarir og helsta vandamálið að breytingarnar gengju
ekki nógu hratt og ekki nógu langt. Stórskáld fyrirurðu sig fyrir þjóð sem
kunni ekki að bursta í sér tennurnar eða nota húsgögn. Það gleymist líka
oft að upphafning fornaldarinnar – Íslendingasögurnar sem þjóðareign –
og skilgreiningar á því hvað væri þjóðlegt og hvað ekki voru hluti af þessari
nýgervingu allri saman. Og þó að f lest fólk vildi fegið gleyma sem fyrst
fátækt og fásinni íslenska bændasamfélagsins, þá kölluðu breytingarnar
óhjákvæmilega fram tilfinningar á borð við söknuð og kvíða sem brutust
út á nokkrum afmörkuðum sviðum. Eitt af þeim var útgangurinn á
íslensku kvenfólki. Það er eftirtektarvert að þeir sem einkum tóku til máls
til varnar gömlum hefðum voru miðaldra eða eldri karlar í Reykjavík,
oftast embættis- og menntamenn, sem sjálfir gengu umhugsunar- og
kinnroðalaust í jakkafötum með nýjasta sniði frá London, en fannst
það hneyksli ef konur gengu um með drengjakoll. Það er auðvitað val
að telja að kvenbúningur sé menningararfur en að karlfatnaður sé það
ekki. Meginstef í allri menningararfssköpun er að gæslumönnum arfsins