Vinnan - 01.05.1966, Side 16

1’ -------------------- l/innan --------------------
Helgi Hannesson:
„Munum að ekki var urðin sú greið
til áfangans þar
Upp úr síðustu aldamótum, er togaraútgerð og annar
stóratvinnurekstur hófst hér á landi, tóku mjög að
skýrast hagsmuna-andstæður þeirra, er atvinnutækin
áttu og hinna, er lifðu á sölu vinnuafls síns.
Gróðafíknir atvinnurekendur kröfðust langra
vinnudaga með litlu kaupi af þeim, er hjá þeim unnu,
konum og körlum. Vinnuþrælkunin var slík, að marg-
ur hver beið þess aldrei bætur.
Pramsýnir, djarfhuga, dugmiklir menn í röðum
verkafólks sáu fljótlega að hér varð að spyrna við
fæti, ef illa ætti ekki að fara.
Jafnhliða því, að stóratvinnurekstur nemur hér land,
þorp og bæir taka að myndast, hefst verkafólk handa
um stofnun stéttarfélaga sinna. Og þrátt fyrir mikla
erfiðleika í félagsstarfi, þar eð atvinnurekendur svifust
ekki að beita öllum tiltækum ráðum, til að hindra
þátttöku fólks í verkalýðsfélögunum, bæði með at-
sem við stöndurrT
vinnukúgun o. fl., þá efldust samtök sjómanna og
verkamanna, og í marzmánuði 1916 stofnuðu nokkur
þessara félaga með sér landssamtök — Alþýðusam-
band íslands —, sem nú heldur hátíðlegt hálfrar ald-
ar afmæli sitt.
Þegar Alþýðusamband íslands var stofnað, hafði
fyrri heimsstyrjöldin staðið í hart nær tvö ár. Verð-
hækkun á öllum nauðsynjum var orðin mikil, en kaup-
gjald var hins vegar svipað og þegar styrjöldin skall
á. Hyldýpi hafði því myndazt milli kauplags og verð-
lags.
Um þessar mundir var kaupgjald, vinnutími og að-
búð verkafólks víðast hvar á landinu þannig:
Dagkaup karla þrjár krónur, dagkaup kvenna ein
króna og fimmtíu aurar, og unglingakaup þaðan af
minna. Dagkaup þetta miðaðist við vinnu frá kl. 6 að
morgni til kl. 8 að kvöldi, víðast hvar. Annars var
vinnutíminn, eins og fleira, háður vilja atvinnurek-
andans. Við fermingu og affermingu skipa var ekki
fátítt, að unnið væri í 30—40 klst. samfleytt. Enga
hvíld var að fá, fyrr en verkinu var lokið.
Algengt var, að verkakonur gengju að jafn erfiðum
störfum og karlar. Á stakkstæðunum báru þær kúf-
fullar fiskbörur móti karlmönnunum. Salt- og kola-
poka báru þær á bakinu við uppskipun á þessum vör-
um.
Aðbúð var öll hin nöturlegasta. Fæðan var einkum
blautfiskur og tros. Klæðnaðurinn larfar, og húsa-
kynnin hreysi.
Þannig voru kjör alþýðumanna hér á landi í bæjum
og þorpum, er þeir risu upp til baráttu fyrir stofnun
félagssamtaka sinna, og þannig máttu kjörin enn
heita víða um land, þegar Alþýðusamband íslands
var stofnað.
Frá stofnun Alþýðusambands íslands 1916 fram til
sambandsþings 1940 var Alþýðusambandið heildar-
samtök íslenzkrar alþýðu, jafnt á sviði stjórnmála
sem verkalýðsmála. Það var landssamband Alþýðu-
flokksfólks og verkalýðssamtakanna. Hin stjórnmála-
legu og faglegu samtök voru tvær greinar á sama
stofni.
Verkalýðsfélögin gegndu því hlutverki að knýja
fram kjarabætur eftir því sem hægt var með samn-
ingum við atvinnurekendur, en Alþýðuflokkurinn vann
að framgangi hagsmunamála alþýðunnar á löggjafar-
sviðinu í sveitarstjórnum og annarsstaðar, hvar sem
að þeim málum varð unnið.
Á þennan veg náðust sigrar, er lýsa sem kyndlar
á þeirri stórfenglegu þróunarbraut, sem íslenzk al-
þýðusamtök með Alþýðusamband íslands í fararbroddi
hafa gengið um hálfrar aldar skeið, til betri lífskjara
og meiri mannréttinda, félagsmönnum sínum til