Vinnan - 01.05.1966, Blaðsíða 22

20
u
intmn
var á því tímabili eðlilegt og sennilega óhjákvæmi-
legt. Jafnaðarmenn höfðu stofnað til hinnar faglegu
hreyfingar og kenningar þeirra voru hin fræðilega
undirstaða hennar. Allir aðrir stjórnmálaflokkar en
jafnaðarmenn voru meira eða minna andvígir verka-
lýðshreyfingunni og baráttuaðferðir hennar lengi vel
taldar ólögmætar eða a. m. k. á móti anda hins borg-
aralega þjóðskipulags, þar eð verkalýðssamtökin brytu
hina gullnu reglu um ótakmarkað frelsi einstaklings-
ins á sviði athafnalífsins. Hér á landi stóðu ýmsir fram-
sóknarmenn nærri verkalýðshreyfingunni frá upp-
hafi, enda tók einn merkasti foringi þeirra virkan
þátt í stofnun Alþýðusambandsins eins og áður er
getið. Hann var og um eitt skeið í áróðri andstæðinga
sinna brennimerktur sem hinn hættulegasti bolsiviki.
Svo að segja allir forystumenn verkalýðshreyfingar-
innar voru þá jafnaðarmenn eða a. m. k. að meira eða
minna leyti undir áhrifum jafnaðarstefnunnar, svo
og flestir hinna félagsbundnu verkamanna, þeirra er
nokkra hugmynd höfðu um stjórnmálastefnur yfir-
leitt; en um þær mundir þekktu flestir íslenzkir verka-
menn lítið eða ekkert til kenninga Karls Marx. Var
því fyrst í stað ekki um neinar pólitískar mótsetn-
ingar að ræða innan verkalýðshreyfingarinnar, enda
var hún almennt talin eitt og hið sama og hin
pólitíska jafnaðarmannahreyfing, og andstæðingar
hennar voru yfirleitt jafn andvígir verkalýðssam-
tökum sem jafnaðarstefnu.
Eitt hið mikilvægasta atriði í stefnuskrá Alþýðu-
sambandsins var baráttan fyrir útbreiðslu verkalýðs-
félaga og aukinni þekkingu á jafnaðarstefnunni, enda
bar sú barátta mikinn og tiltölulega skjótan árang-
ur. Nærri því hvert ár fjölgaði félögum í sambandinu
og ný verkalýðsfélög voru stofnuð á vegum þess.
Framan af var starfsemin að ýmsu leyti auðveldari
en síðar varð, vegna þess að meginþorri félaganna
voru félög ófaglærðra verkamanna í landi eða sjó-
manna. í minni sjávarplássum var ekki um annað
að ræða en eitt verkalýðsfélag væri á staðnum sök-
um fámennis. En í stærri kaupstöðum voru stofnuð
sérstök sjómannafélög. Þar fyrir utan var varla um
sérstök fagfélög að ræða utan Reykjavíkur, sökum
þess hve allur iðnaður var skammt á veg kominn.
Það var því miklu síður hætt við hagsmunaárekstr-
um milli verkamanna innbyrðis en síðar varð.
Kjarabaráttan
Á fyrstu árum Alþýðusambandsins — 1916—1918 —
stóðu verkamenn mjög höllum fæti í baráttunni fyr-
ir bættum launakjörum. Dýrtíð óx þá hröðum skref-
um, svo og atvinnuleysi, einkum eftir að 10 togarar
voru seldir úr landi árið 1917. Auk þess var árferði
afar slæmt, einkum árið 1918. Helztu átök milli at-
vinnurekenda og verkamanna var verkfall togarasjó-
manna árið 1916, þar sem sjómenn unnu raunveru-
legan sigur. Annars versnuðu kjör verkamanna svo
mjög, að kaupmáttur tímakaups miðað við Dagsbrún-
artaxta var árið 1918 aðeins 51% af kaupmætti tíma-
kaupsins 1914. Árin 1919—1920 hækkaði verðlagið
stórlega, en þá varð líka mikil kauphækkun og at-
vinnuleysi fór minnkandi. En á síðari hluta árs 1920
kom mikil kreppa og skyndilegt verðfall á flestum
vörum. Kaupmáttur launanna óx þá stórlega. Á næstu
árum hófu atvinnurekendur mikla sókn á hendur
verkamönnum og kröfðust þess að laun væru færð
niður, en verkamenn stóðu fast saman í varnarbar-
áttunni undir ágætri forystu A.S.Í. Stóðu sjómenn
þar fremst í flokki og háðu harða launadeilu við út-
gerðarmenn árið 1923 og unnu þar mikinn varnar-
sigur, þar eð sjómenn héldu hærri launum en þeir
höfðu haft áður en verð tók að falla. Árið 1925 batn-
aði aðstaða verkamanna enn meir en áður. Unnu
þá sjómenn sigur í launadeilu og um sömu mundir
hækkaði íslenzka krónan og vöruverð lækkaði að
sama skapi. Kalla má að aðstaða verkamanna hafi
verið góð fram til ársins 1930, einkum á árunum
1924—1929 að báðum meðtöldum. Var þá yfirleitt
mikil blómaöld fyrir íslenzka atvinnuvegi; voru at-
vinnurekendur þá oft fúsir að semja við verka-
menn og ganga að kröfum þeirra heldur en að heyja
langvinnar vinnudeilur sjálfum sér til mikils tjóns.
1928—1929 hækkaði kaup verkamanna allmikið, og
fékkst sú kauphækkun víða án vinnustöðvana, en þó
áttu togarasjómenn í hörðu verkfalli á öndverðu ári
1929 og unnu glæsilegan sigur. Á þeim árum var frem-
| Fundur reyk-
vískra atvinnu-
I leysingja í Iðnó
1952.