Storð : heimur í öðru ljósi - 01.03.1985, Side 28

breytt aldurssamseting þjóðarinnar
með meira álagi á lífeyriskerfið og
óskir um frekari útþenslu á flestum
sviðum velferðarkerfisins valda því að
við getum reiknað með ört vaxandi
fjárhagsvandræðum hins opinbera.
Neginmarkmið stefnumót-
unar í velferðarríkinu er
að viðhalda velferðinni
án þess að eyða um leið
þeim siðferðilegu og fjárhagslegu und-
irstöðum sem hún hvílir á. Það þýðir
að við verðum að reyna að draga úr
mikilvægi hins opinbera í velferðar-
kerfinu án þess að sú þjónusta sem við
viljum viðhalda hverfi. Við verðum að
skilgreina hlutverk hins opinbera
þannig að þáttur þess á sviði velferð-
armála sé fyrst og fremst að tryggja
lágmarks félagslegt öryggi. Hlutverk
hins opinbera á alls ekki að vera að
jafna tekjur né heldur að neyða félags-
lega þjónustu upp á einstaklingana.
I lífeyrismálunum verður að
tryggja að hver kynslóð spari fyrir sig,
að framlög í lífeyrissjóðina séu nægi-
lega há og að ávöxtun sjóðanna sé
trygg svo að unnt sé að greiða fólki
nægan lífeyri þegar starfsævi lýkur.
Hið opinbera ætti smám saman að
draga sig út úr lífeyristryggingunum
nema fyrir þá sem aldrei komast inná
vinnumarkaðinn. Ennfremur mætti
útvíkka hlutverk lífeyrissjóðanna. Til
dæmis mætti hugsa sér að fólk sparaði
í lífeyrissjóðunum og gripi til pen-
inganna við tekjubrest svo sem í at-
vinnuleysi eða veikindum. Slíkur
sparnaður gæti verið bundinn við
hvern einstakling og safnast í sjóð sem
væri til ráðstöfunar við lok starfs-
ævinnar ef eitthvað væri eftir í hon-
um.
Með svona fyrirkomulagi væri
hægt að draga verulega úr þátttöku
ríkisins í atvinnuleysistryggingunum
og jafnframt væri hægt að koma til
móts við það sjónarmið að atvinnu-
leysisbætur miðist við tekjur að ein-
hverju leyti.
í heilbrigðismálunum þarf að
skilgreina betur þau markmið sem við
höfum. Mikill hluti af heilbrigðisút-
gjöldunum fer í að framlengja líf
sjúklinganna um nokkra mánuði. Það
er spurning hvort þessum útgjöldum
sé betur varið á öðrum sviðum, en
aðalmálið er að útgjöld okkar til heil-
brigðismála hafa aukist nánast mark-
miðslaust. Við höfum ekki viljað horf-
ast í augu við að velja og hafna, draga
markalínurnar þar sem við teljum að
nóg sé að gert. Sífellt mikilvægara
verður að koma böndum á þá óþarfa
eyðslu sem fylgir því að þriðji aðili,
hið opinbera, borgi reikninginn fyrir
þjónustuna sem læknar og sjúklingar
ákveða.
í þeim efnum hafa Bandaríkja-
menn náð athyglisverðum árangri með
svokölluðum „Health Maintainance
Organizations (HMO’s)“ sem mætti
kalla heilsuverndarfélög. Starfsemi
þeirra byggist á því að sama fyrirtækið
er bæði tryggingaraðili og veitir þjón-
ustuna. Vel hugsanlegt er að koma á
slíku fyrirkomulagi hér á landi, sér-
staklega á helstu þéttbýlisstöðunum.
Ennfremur má nefna aðra hugmynd
sem byggist á sjálfsáhættusjónarmið-
inu, og felst í því að fólk greiði fyrir
heilbrigðisþjónustuna upp að ákveðnu
hlutfalli af tekjum t.d. 5%—8% eða
safni í sjálfstæðan einstaklingsbund-
inn tryggingarsjóð eins og lýst var hér
að framan.
í menntakerfinu mætti auka hlut-
verk einkaskóla bæði í menntun barna
og unglinga sem á æðri stigum. Slíkt
myndi auka fjölbreytni og gæði. I
þessu sambandi má benda á hið svo-
kallaða ávísanakerfi sem byggist á
hugmyndum Miltons Friedman. Þá
fær hver nemandi ávísun sem hann
getur aðeins notað til að greiða skóla-
gjöld með. Á þann hátt væri tryggt að
allir nytu lágmarksmenntunar en jafn-
framt væru líkur til þess að þjónustan
yrði betri.
Félagsleg aðstoð við fullfrískt
fólk er sá hluti velferðarkerf-
isins sem verður að takmarka
verulega og helst að uppræta
ef mögulegt er. Gera þarf áætlun um
afnám útflutningsuppbóta, niður-
greiðslna á landbúnaðarafurðum og
annarra beinna styrkja til atvinnuveg-
anna á nokkrum árum. Niðurgreiðsl-
um á orku verður að hætta um leið og
skattlagning á búnað til orku-
framkvæmda ætti alveg að leggja
niður. Allt húsnæðislánakerfið verður
að taka til endurskoðunar með það
fyrir augum að það standi undir sér
sjálft og að framlög ríkisins til hús-
næðislánasjóðanna verði óþörf. Vextir
af lánum sjóðanna verða að vera í sam-
ræmi við vexti af því fé sem tekið er
að láni til þeirra.
Aðstoð til húsbyggjenda hefur
löngum tíðkast í velferðarríkjum ann-
aðhvort með lánafyrirgreiðslum eða
með sérstökum skattaívilnunum.
Varla er við því að búast að almenn
samstaða náist um að hætta allri þess-
ari aðstoð og ekki kannski ástæða til
þar sem húseign er oft lykillinn að
sparnaði og eignamyndun einstakl-
inganna. En sú aðstoð sem veitt hefur
verið hér á landi með Byggingarsjóði
verkamanna er komin út í öfgar.
Istað þeirrar félagslegu aðstoðar
við fullfrískt fólk sem við höfum
svo mikið af má í mörgum tilvik-
um beita öðrum ráðum, sérstak-
lega þar sem aðstoð við landsbyggðina
er annars vegar. Áhersla á möguleika
til tekjuöflunar verður að koma í stað-
inn fyrir aðstoð við eyðslu. Lykilatrið-
ið hér er gengisskráningin sem ræður
tekjumöguleikum útflutningsgrein-
anna og samkeppnisgreinanna á
heimamarkaði. Gengisskráningin hef-
ur því úrslitaþýðingu fyrir lands-
byggðina þar sem svo mörg pláss
standa og falla með afkomu sjávarút-
vegsins. Eins og viðskiptahalli undan-
farinna ára sýnir hefur gengi krónunn-
ar löngum verið of hátt skráð, en rétt
gengisskráning hefði gefið íbúum
landsbyggðarinnar mun betri lífsskil-
yrði heldur en öll eyðsluhjálpin.
Við höfum nú bent á örfá atriði
sem betur mættu fara í velferðarkerfi
okkar. Með því er ekki hugmyndin að
benda á einhvern endanlegan sann-
leika heldur að vekja umræðu og um-
hugsun um framtíð íslenska velferð-
arríkisins. Verði ekkert að gert lend-
um við í sömu sjálfheldunni með vel-
ferðarkerfi okkar og svo mörg ná-
grannaríki okkar. Við verðum líka að
hafa hugfast að lausnin á vanda vel-
ferðarríkisins felst ekki í því að eyða
meiri peningum heldur minni.
f því liggur lykillinn að því að
halda velferðinni, en jafnframt að
auka verðmætasköpunina og efla sið-
ferðisþrek einstaklinganna sem hljóta
alltaf að vera undirstöðurnar sem vel-
ferðin hvílir á.
Dr. VHhjálmur Egilsson er hagfræðingur hjá
Vinnuveitendasambandi fslands.
26