Luxus - 01.12.1984, Qupperneq 88

88 LUXUS TONLIST
Vilt þu kynnast
gömlu góðu
meisturunum?
TEXTI:
ÞORSTEINN EGGERTSSON
Hl'ustarðu ennþá á músíkina sem þú hafðir mest gaman af í æsku
eða á unglingsárunum? Nægir hún þér eingöngu?
Ef svo er þá þarftu ekki að lesa þessa grein. Hún er nefnilega
skrifuð fyrir fólk sem hefur gert sér ljóst að lífið hefur upp á meira að bjóða
í músíkinni en gömul rokklög, diskólummur og Rás 2, þótt ég sé ekki að
lasta neitt af þessu. Þú getur tekið ýmislegt til bragðs ef þú vilt víkka
tónlistarsmekk þinn; þú getur farið að hlusta á einhvers konar fullorðins-
popp (James Last og svoleiðis nokkuð), gengið djassinum á hönd (það er nú
eiginlega kapítuli út af fyrir sig) eða hleypt í þig kjarki og farið að kynna þér
klassíska tónlist.
Það er stórt stökk á milli Presleys
og Prokofiefs, Rolling Stones og
Rossinis eða Madness og Mozarts.
Rokk er í eðli sínu ruddaleg músík
sem gengur þvert á allar hefðir æðri
tónlistar. Satt að segja er rokkmúsík
andsnúin ýmsum góðum siðum og
venjum enda kunna margir rokkarar
ekki einu sinni einföldustu manna-
siði.
Jæja. Segjum að þú sért búinn að
fá nóg af dægurlögum og viljir fara
að reyna eitthvað nýtt. Þá rekurðu
þig strax á að æðri músík hefur ekki
þennan kiúra, æsandi takt og ríf-
andi tóna sem þér finnst kannski
jafn nauðsynlegt að hafa í dægurlagi
og salt í matnum þínum. Þér finnst
önnur músík með öðrum orðum dá-
lítið bragðdauf, djassinn finnst þér
hafa annarlegar laglínur og undar-
legan takt og klassísk tónlist finnst
þér allt of háfleyg og langdregin. En
af því að þú þekkir nöfn fjölmargra
sígildra tónskálda; Bach, Beethoven,
Brahms, Mendelsohn, Mozart og
Musorgsky til dæmis, þá getur verið
að þig langi til að kynna þér þessa
tegund tónlistar ögn betur.
Auðvitað byrjarðu smátt - hlustar
kannski á Straussvalsa og austur-
rískar óperettur af því að þú kannast
við nokkrar laglínur: ,Að lífið sé
skjálfandi lítið gras“, „Vilja ó Vilja"
o.s.frv. Þér finnst þetta kannski ekki
skemmtilegasta músík en þú sættir
þig við hana, meðal annars til að
geta sagt frá því að þú hlustir á
„léttklassíska tónlist". En þar veð-
urðu villu og reyk. Austurrískar óp-
erettur eru yfirleitt ekki annað en
væmin vella - ekki einu sinni nógu
gamlar til að geta talist sígildar. Þá
er nú heldur meira pepp í músík
eftir Scot Joplin sem taldist til djass-
ista á sínum tíma.
Að skipta frá rokkmúsík yfir 1
klassík er eins og að selja gamla
munnhörpu og kaupa sér flókið
kirkjuorgel í staðinn. Æðri tónlist
nær yfir margar aldir í veraldarsög-
unni en ekki nokkra áratugi eins og
rokkið. Þess vegna eru til miklu
meiri upplýsingar um hana en alla
dægurlagasögu þessarar aldar.
Kannski ertu einn af þeim sem
finnst æðri tónlist vera eins og lokað-
ur félagsskapur, fullur af fólki sem
veit óskaplega mikið en lætur ekki
svo lítið að gefa þér nokkurn gaum
- en farðu samt rólega í sakimar.
Klassísk tónlist er nokkuð sem þú
nýtur fyrst og kynnir þér síðan, ef
þú vilt, en ekki endilega eitthvað
sem þú þarft að lesa þér til um til að
geta notið. Þannig gengur það ekki.
Ef þú þolir ekki Píanókonsert númer
3 eftir Bela Bartok, þótt þú hafir
gefið þér tíma til að hlusta á hann
20 sinnum, þá em litlar líkur á að
þú skiptir um skoðun þótt þú lesir
þér til óbóta um verkið. Þetta á
reyndar líka við um dægurlög og alla
mögulega tónlist. Ef þér hundleiðist
t.d. Elton John þá gæti ekki einu
sinni líílegasta doktorsritgerð um
hann breytt neinu þar um.
Margir dægurlagasöngvarar hafa
verið þekktir fyrir annað en fallega
rödd. Louis Armstrong var manna
rámastur, Nat King Cole hvíslaði
næstum því, Ray Charles, Tina
Tumer o.fl. hafa ekki beint heppi-
lega rödd til að syngja vögguvísur,
Rod Stewart og Bonny Tyler em
stöðugt hás og þannig mætti lengi
telja. Það er því dálítið undarlegt en
satt að margir rokksöngvarar em
hrifnir af skóluðum ópemsöngvur-
um á borð við Lugiano Pavorotti.
Placido Domingo og Kristján Jó-
hannsson. Rokksöngur og ópem-
söngur em álíka ólík fyrirbæri og
munnharpa og fiðia.
Ítalía er land ópemsöngsins og
flestir ópemskólar starfa eftir ítölsk-
um fyrirmyndum. Þar sem flest orð
í ítaiskri tungu enda á sérhljóða,
hættir mörgum ópemsöngvumm til
að bæta sérhljóðum hingað og þang-
að inn í textann til að söngurinn fái
svolítið ítalskari blæ. Hver tónn í
lagi er eitt atkvæði í söng en 11
atkvæða setning eins og „Nú andar
suðrið sæla vindum þýðum" getur
orðið ein 17 atkvæði hjá skóluðum
ópemsöngvara: „Nú anni-dareh
suðð-uriðeh sæla vinnih dummeh
þýð-ummeh.“ Rokksöngvarar hafa
hins vegar tilhneigingu til að ein-
falda laglínur og fella jafnvel burt
einstök atkvæði til að takturinn skili
sér sem best. Þess vegna er ekki víst
að heppilegt sé að hlusta á óperu-
söng fyrir þá sem ætla að venja sig
af rokkbakteríunni.
Og þá kemur spurningin: Hvernig
er best að byija að hlusta á klassíska
tónlist eftir að hafa verið gegnsýrður
af dæguriögum ámm saman?
Þú gætir byrjað á að hlusta á met-
söluplötuna Hooked On Classics
með Sinfóníuhljómsveit Lundúna-
borgar. Það er einhvers konar snögg-
soðinn hrærigrautur af klassískum
stefum og klappað undir með diskó-
takti. Reyndar er sú plata hálf ömur-
leg til lengdar og á ekki margt skylt
við æðri tónlist - en hún gæti komið
þér á sporið. Þú gætir líka hlustað á
popp-klassík með Valdo de los Rios
eða hljóðgerflamúsík með Walter
Carlos (t.d. Switched on Bach), en
þar með ertu ekki laus við poppáhrif-
in. Það er eins og þegar maður sem
vanur er að fá sér eina kók á kvöldin
breytir til og fer að fá sér konjak í
staðinn. Ef hann getur ekki dmkkið
vínið öðmvísi en að hella úr hálfri
flösku af kóki saman við það - þá er
voðinn vís.
Annars er smekkur fólks svo mis-
jafn að ómögulegt er að gefa einhverj-
ar ákveðnar formúlur í svona grein.
Best er auðvitað að gefa sér tíma til
að hlusta á tónlistina, en ég kem
betur að því á eftir.
Ég minntist svolítið á léttklassíska
músík áðan. Hún er að sumu leyti
skyld dægurlögum eins og t.d. vals-
amir eftir Johann Strauss, mörg af
lögunum úr Hnotubijótnum eftir
Tchaikovsky, fjörstef Offenbachs og
jafnvel óperan Carmen eftir Bizet. I
þessari músík eru yfirleitt auðlærð
stef og taktur. Forleikir Rossinis em
líka melódískir (Rakarinn í Sevilla,
Vilhjálmur Tell, Þjófótti skjórinn
o.fl.), en fullir af örlitlum innskotum
og smáatriðum, þannig að hver lag-
lína gæti tekið örlitlum breytingum
þegar þú gefur þér góðan tíma til að
hlusta. Persónulega finnst mér
Rossini bráðskemmtilegur.
Frá Strauss og Offenbach gætirðu
fikrað þig áfram að Moldá eftir Smet-
ana, Symphony Fantastique (frb.
suf-fön-ní-fah-dass-DÍK) eftir Ber-
lioz, Finnlandíu eftir Finnan Síbel-
íus og Pétri Gaut eftir Norðmanninn
Grieg. Þessi verk em myndræn á
sína vísu; annaðhvort segja þau
ákveðna sögu eða lýsa vissum stað-
háttum í tónum og hljómasamspili.
Viljirðu fara enn lengra (án þess
kannski að hafa losnað alveg við
rokk-bakteríuna) má benda á Bar-
rok-músík - t.d. Brandenburgar-
konsert númer 2 eftir Jóhann Se-
bastian Bach. Frá Bach er síðan
stutt í Hándel, Mozart og Beethoven.
Við Páll Heiðar Jónsson eigum
það vist sameiginlegt að dýrka Bach
- en mér finnst það ónærgætnislegt
af útvarpsmanninum að nota stef
eftir meistarann sem kynningarlög
að daglegum útvarpsþáttum sínum.
Mér finnst það vera svipað og að
ráða ósvikna prinsessu til að skúra
gólf á hveijum degi. En þetta var
bara örlítill persónulegur útúrdúr.
Stundum er hægt að kynnast sí-
gildri tónlist í sjónvarpsþáttum. Það
er ekki mjög langt síðan ævisaga
Wagners var sýnd í sjónvarpinu.
Reyndar finnst mörgum Wagner dá-
lítið yfirþyrmandi tónskáld, en hann
átti líka til viðkvæma strengi í hörpu
sinni og myndræna tilburði.
Ástardauði úr óperunni Tristan
og Isolde er af mörgum talin einhver
mest sexí tónsmíð allra tíma. Og svo
má ekki gleyma því að hann samdi
brúðkaupsmarsinn sem oftast er
leikinn í brúðkaupum hérlendis: da
TADDARA - da TADD a RA .; •
Hann er sossum ágætur en hugljúf-
ari finnst mér samt brúðkaupsmars
Mendelssohns úr Jónsmessunætur-
draumi Shakespeares sem Leikfélag
Reykjavíkur er með á verkefnaskrá
sinni í vetur.
En í músík er það heyrnin sem er
sögu ríkari (eða ræðu ríkari ef þið
viljið hafa það stuðlað). Þú gætir
jafnvel orðið afhuga allri klassískri
tónlist ef þú ferð vitlaust að því að
nálgast hana. Það er t.d. heldur
óheppilegt að byrja að hlusta á hana
með öðru eyranu úr útvarpinu af rás
1. Það er einmitt útvarpið sem hefur
gert æðri tónlist hvað óvinsælasta
meðal rokkara og annarra dægur-
lagaunnenda. Hins vegar geta klass-
íkunnendur haft mikla ánægju af
útvarpsþáttum um æðri tónlist.
Ekki er heldur heppilegt að kaupa
ódýrar plötur með sýnishornum af
æðri tónlist. Á sama hátt og þú vilt
heyra Beatles flytja eigin lög en
finnst e.t.v. ömurlegt að heyra
Snoddas eða Jens Búkk Jensen
kyrja þau, er ekki sama hvaða hljóm-
sveitarstjóri, hljómsveit eða ein-
leikarar eru að verki á klassískri
plötu. Vladimir Ashkenazy spilar allt
öðruvísi en Richard Clyderman. Og
það er líka heldur lítið gagn í að lesa
bókina Tónsnillingaþættir eða aðrar
bækur um æðri tónlist ef þú þekkir
lítið til hennar af eigin raun.
Ef þú hefur hins vegar einhvern
tímann heyrt sígilt tónverk sem þér
féll vel í geð, gætirðu reynt að nálgast
skyld verk. Ef þú hefur t.d. einhvern
tímann hrifist af einum af Branden-
burgarkonsertum Bachs, þá eru þeir
6 talsins. Sinfóníur Beethovens eru
9 (að vísu mjög ólíkar hver annarri).