Bændablaðið - 02.12.2021, Side 61

61Bændablaðið | Fimmtudagur 2. desember 2021
Vaxandi hluti neytenda telur
mikilvægt að geta valið íslenskar
vörur og leggja sig fram um að styðja
íslenska framleiðslu og verslun,
en eitt helsta umkvörtunarefni
neytenda er um skort á skýrum
merkingum matvöru. Úrbætur eru
því nauðsyn og fela jafnframt í sér
tækifæri fyrir þá sem bregðast við.
Tæp 90% svarenda í markaðs­
könnun segja upprunamerkingar
matvöru skipta miklu máli
í verslunum, um 80% óska
upprunamerkinga á veitingahúsum og
um 60% óska þess sama í matstofum.
Undirbúningur íslensks
búvörumerkis stendur yfir.
Niðurstaða starfshóps hagaðila
á neytendamarkaði, fyrir
atvinnuvegaráðuneytið 2020, var
sú að Bændasamtökin skyldu stofna
og reka slíkt merki. Að því er unnið
og bestu fáanlegu fordæmi frá
Noregi, Svíþjóð og Finnlandi nýtt,
með 40 ára samanlagða reynslu.
Þau byggja öll á sama samræmda
regluverkinu. Íslenska merkið
gengur inn í samstarfið og nýtir þá
ómetanlegu þekkingu sem okkur
býðst. Notkun merkjanna er valfrjáls,
fyrirtæki sem þau nota gangast undir
skýra notkunarskilmála. Norrænu
merkin hafa haft jákvæð áhrif á
viðhorf neytenda, aukið traust
á innlendri matvælaframleiðslu
og upplýsingagjöf í verslunum.
Grundvöllur trúverðugra uppruna­
merkinga er gagnsæi, því munu
neytendur hafa aðgengi að regluverki
merkisins, sem fylgt verður eftir með
úttektum hjá notendum merkisins.
En hvað mun íslenska merkið
standa fyrir? Það má nota á umbúðir
íslenskra matvara, blóma og matjurta
samkvæmt einfaldri skilgreiningu,
rétt eins og í áðurnefndum fordæmum.
• Kjöt, egg, mjólk og fiskur skal
ávallt vera 100% íslenskt.
• Ræktun matjurta og blóma fer
fram á Íslandi.
• Öll vinnsla og pökkun fer fram
á Íslandi.
Undantekning gildir fyrir samsettar
matvörur sem skulu vera að lágmarki
úr 75% íslensku hráefni, t.d.
ávaxtajógúrt og pylsur.
Í samsettum matvörum skal kjöt,
fiskur, egg og mjólk ávallt vera 100%
íslenskt hráefni.
En er nóg að Bændasamtökin
haldi merkinu á lofti? Síður en svo
enda ekki líklegt til árangurs, við
stefnum að víðtæku samstarfi eins
og hjá norrænu merkjunum. Þar
nær notkunin til bænda og annarra
frumframleiðenda, smáframleiðenda,
matvælavinnsla og afurðastöðva,
smásöluverslunarinnar og síðast
en ekki síst neytendum sem treysta
merkjunum. Í Noregi er merkið notað
af 110 fyrirtækjum á 4.500 vörunúm­
er, 93% neytenda þekkja það, 60%
leita að því við innkaup og 63%
segja það auka traust til norskrar
framleiðslu.
Uppbygging upprunamerkis er
vandaverk sem þarf tíma til þroska,
hér er ekki um átaksverkefni að ræða
heldur langhlaup til framtíðar. Með
samvinnu við norrænu merkin og
fordæmum fylgt að fullu er stigið
nauðsynlegt gæfuskref fyrir íslenska
matvælaframleiðslu, verslun og neyt­
endavernd.
Hafliði Halldórsson
Verkefnastjóri á
markaðssviði BÍ
Heimildir:
Skýrsla samráðshóps, atvinnu-
vegaráðuneytið 2020: Betri
merkingar matvæla.
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.LCI.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
KÚPLINGAR
gerðir dráttarvéla
Á FAGLEGUM NÓTUM
Staða á hrávöru og afurðamarkaði landbúnaðarins í heiminum
Þann 11. nóvember sl. stóð norski
áburðarframleiðandinn YARA
fyrir ráðstefnu um stöðu á hrá-
vöru- og orkumarkaði í heimin-
um og áhrif þess á landbúnað. Á
henni voru m.a. saman komnir
sérfræðingar frá YARA auk þátt-
takenda víðs vegar úr norsku
samfélagi. Þar má nefna formann
atvinnuveganefndar Stórþingsins,
fulltrúa frá FAO og fram-
kvæmdastjóra frá Agrianalyse sem
er í eigu Samvinnufélaga bænda og
Bændasamtakanna í Noregi.
Í panelumræðum í lok dags voru
svo þrír þátttakendur þar á meðal
varaformaður norsku bændasamtak­
anna, fulltrúi frá Tine, stærsta mjólk­
ursamlagi Noregs og frá landbún­
aðardeild Felleskjöpet, hins norska
„SÍS“. Þessi upptalning sýnir svo
ekki verður um villst að í Noregi,
öðru EES landi, eru engin boð og
bönn við því að hagaðilar eins og
þessir komi saman á fundi ásamt
forsvarsmönnum löggjafarþingsins
til að ræða þá alvarlegu stöðu sem
uppi er.
Á fundinum var farið ítarlega yfir
þær sviptingar sem nú eru á þessum
mörkuðum og þróun matvælaverðs
á heimsmarkaði. Verð á jurtaolíum
er nú í hæstu hæðum. Skýrist það
ekki aðeins af hækkandi aðfanga­
verði heldur líka af spurn eftir þeim
sem eldsneyti, sem hefur hækkað
gífurlega undanfarna mánuði. Önnur
matvæli hafa einnig hækkað hratt
undanfarin misseri og er matvæla­
verðsvístala FAO nú hærri en nokkru
sinni fyrr. Myndin sýnir þróun vísi­
tölunnar (FPI) og undirliða hennar
síðustu 14 mánuði.
Orsakir verðhækkana
Ástæður hækkandi matvælaverðs
má að miklu leyti rekja til ört hækk­
andi verðs á helstu aðföngum. Þær
má ekki síst rekja til hækkandi
orkuverðs. En önnur aðföng hafa
einnig hækkað í verði og aðfanga­
verðsvísitala FAO er nú nærri því
sem hún var fyrir 10 árum. Það
sem hins vegar hefur gerst síð­
ustu mánuði er að aðfangaverð
hefur hækkað umfram afurðaverð
til bænda í heiminum og tekjur af
landbúnaðarstarfsemi því dregist
saman.
Þeir hópar sem verða verst úti
í þessari stöðu eru fátækir íbúar
heimsins. Samkvæmt skýrslum
Alþjóðabankans þurfa íbúar 30
landa í heiminum að verja sem
nemur 60% eða meira af útgjöldum
heimilanna til kaupa á mat, hús­
næði, vatni og orku. Höllustum fæti
standa íbúar Gineu Bissau þar sem
þetta hlutfall nemur rétt tæpum 90%
útgjalda heimilanna, þar af um 85%
til matvælakaupa. Til samanburðar
má geta þess að vægi matvöru og
drykkja í Vísitölu neysluverðs á
Íslandi er 14,4%.
Áburðarverð hefur verið hátt
frá upphafi þessa árs
Fulltrúi YARA á ráðstefnunni fór
ítarlega yfir þróun áburðarverðs
undanfarin ár og helstu orsakaþætti.
Verð á þvagefni (urea) var í lág­
marki á heimsmarkaði vorið 2020.
Síðan hefur það stigið nokkuð jafnt
og þétt. Einn stór áhrifavaldur þar
eru aðgerðir sem Kína beitir eftir
því hvernig staða á markaðnum er
hverju sinni. Framleiðsla þess dróst
hratt saman er leið á árið 2020. Til að
bregðast við því settu stjórnvöld tak­
markanir á útflutning til að tryggja
innlendum notendum nægt framboð.
Útflutningur Kína á þvagefni árið
2020 var þannig innan við helm­
ingur þess sem var árin 2014­2015.
Vegna umfangs Kína á heimsmark­
aði á þetta þátt í þeim hækkunum
sem þar hafa orðið auk hás verðs á
gasi og mikillar eftirspurnar.
Ammóníumframleiðsla hefur á
sama tíma haldist nokkuð stöðug
í Evrópu fram á árið 2020. Yngsta
verksmiðjan í álfunni er hins vegar
orðin 35 ára gömul. Undanfarna
mánuði hafa hins vegar borist fréttir
af lokunum og ástandið verður því
að teljast ótryggt að þessu leyti.
Áhrif yfirstandandi verðhækkana/
orkukreppu
Ljóst er að virðiskeðjan er löng og
breytingar t.d. á mörkuðum fyrir korn
taka mörg ár að skila sér í gegn. Sem
dæmi var nefnt að mikinn útflutning
Kína á þvagefni á árunum 2014­2015
megi rekja til hás kornverðs 2011.
Í lokaorðum eins fyrirlesara
ráðstefnunnar komu fram eftirtekt­
arverðar áminningar, s.s. eins og
það að markaðurinn ræður ekki við
að bregðast við tilteknum neyðar­
aðstæðum s.s. fjármálakreppum,
innflytjendakrísum, kreppum af
völdum COVID­19 faraldursins og
aðfangakreppum svo eitthvað sé
nefnt. Markaðurinn getur heldur ekki
gert áætlanir né gert landsáætlun af
neinu tagi. Í þeim aðstæðum sem nú
eru uppi á hrávöru­ og matvælamark­
aði í heiminum er þörf á ákveðnum
viðbúnaði og að tryggja aðföng til
matvælaframleiðslu.
Hér á landi heyrum við þetta
enduróma t.d. í ákalli um að álögur
verði lækkaðar t.d. á innflutt elds­
neyti. Hér þurfa því margir að koma
að og kortleggja stöðuna svipað og
grannar okkar í Noregi hafa gert. Það
er bábilja sem þá stjórnvöld verða að
taka í taumana á að hindra samtal
hagaðila um stöðuna.
Erna Bjarnadóttir
verkefnisstjóri MS
Erna Bjarnadóttir.
Hafliði Halldórsson.
Íslenskt upprunamerki matvöru
Norrænu upprunamerkin.
LANDBÚNAÐUR&MARKAÐSMÁL
SNJÓKEÐJUR
Hafðu samband og kynntu þér vöruúrvalið og þjónustuna!
isfell.is • sími 5200 500 Þekking og þjónusta