Bjarmi - 01.09.2013, Blaðsíða 11

„MEIRISNERTINGVIÐ
VERULEIKA GUÐS
GETURÁSTUNDUM
SVIPT FÓLK RÓSEMD OG
LEITT TIL BARÁTTU"
bæn og hugleiðsla. Hugleiðsla þá skilin
sem æðra og óbundnara form íhugunar
sem stefndi að milliliðalausri reynslu af
Guði. Lúther „uppfærði" þessa formúlu.
Þrjú fyrstu stigin (lestur, íhugun og bæn)
höfðu áður (Guigo II.) verið talin mannleg
verk en aðeins það fjórða, hugleiðslan
(ásæi, contemplatio), eftirlátið náð Guðs
og því ekki hægt að skilgreina aðferðina
á því þrepi. Fyrir Lúther er hins vegar virk
og óvirk staða mannsins samanfléttuð í
öllum þessum þrepum eða skrefum. Öll
hin mannlega virkni er háð því að þiggja
af Guði í hverju skrefi. í stað miðalda-
formúlunnar verður andleg æfing
Lúthers oratio - meditatio - tentatio.9
í hæninni (oratio) er beðið um að fyll-
ast heilögum anda er upplýsi, leiði og
gefi skilning. í íhuguninni (meditatio)
er Orðið lesið aftur og aftur og rýnt í
það. í þessari virku glímu við Orðið er
opnað fyrir áhrifum anda Guðs. Það að
fást við Orðið í bæn og íhugun hlýtur að
mati Lúthers að leiða til þriðja skrefsins
(tentatio) sem er fyrst og fremst Guðs
verk.
í stað latneska orðsins contemplatio
setur Lúther tentatio sem á þýsku verður
Anfechtung sem vísar til spennu og
tvíáttar og hefur verið þýtt sem reynsla
eða prófun.10 Fremur er um að ræða átök
heldur en einhvern himneskan frið. Iðk-
andi trúarinnar er ekki kallaður út úr bar-
áttu og spennu veraldarlífsins en þetta
spennufyllta jarðlíf opnast í ríkara mæli
fyrir návist og verkan Guðs. Áherslan er
á bæði og eins og þegar Lúther talar um
hinn kristna mann sem bæði réttlættan
og syndara (simul justus et peccator).
Meiri snerting við veruleika Guðs getur á
stundum svipt fólk rósemd og leitt til bar-
áttu. Rétt er að geta þess að hjá ýmsum
rómversk-kaþólskum mönnum, sem
lögðust djúpt í trúariðkun á öld Lúthers
svo sem jóhannesi af Krossi, Teresu frá
Avila eða Ignatíusi Loyola, var heldur ekki
stefnt að upphafinni reynslu.
Því, sem áður var fjórða þrepið
(contemplatio), umsnýr Lúther alveg.
Þarna gætti væntanlega reynslu hans
úr munkaklefanum - erfiðrar leitar að
náðugum Guði - og svo glímu við rit-
skýringu Biblíunnar og hugsunarinnar
um trúariðkun í lífi alþýðunnar en ekki
fólks í vernduðu klausturlífi. Markmiðið
verður ekki einhvers konar æðri, guðleg
rósemd og nautn - ekki að iðkandinn sé
hafinn upp úr striti og baráttu heimsins
inn í guðlega sælu. Meiri snerting við
veruleika Guðs getur alveg eins vakið
spennu gagnvart því sem er andstætt
honum í eigin líh og umhverfi.
Því fer fjarri að Lúther skoði þessi
skref sem einhvers konar vélrænt lögmál.
Útkoman í bráð og lengd er t.d. alltaf háð
vilja Guðs en segja má að með iðkuninni
sé skapað innra rými fyrir áhrif anda
Guðs. Þegar hér hefur verið fjallað um
einhver skref eða þrep er átt við leiðbein-
ingar um hátterni við bæn, lestur orðsins
og íhugun og þessu má ekki rugla saman
við stig í trúarþroska sem vinsælt var að
tala um á miðöldum og einnig síðar á
meðal mótmælenda á 17. öld sem „sálu-
hjálparleiðina".11
Trúarlíf almennings, eins og Lúther
leiðbeindi um það, átti að tengja fólk
boðun og þjónustu kirkjunnar og
helgihaldi safnaðarins en jafnframt að
tengja trúarlíhð öllu daglegu líh fólks.
Lokamarkmið allra andlegra æhnga hjá
Lúther var að láta „æfast af Guði" - að
áhrif hans yrðu sem mest á öllum sviðum
lífsins.
'Tihntncmx
1. Eine einfaltige Weise zu beten fúr einen guten Freund (WA
38,358-375). Sjá einnig enska þýðingu í 43. bindi af Lut-
her's Works, Fortress Press, Fíladelfíu [189-211] og inngang
þýðingarinnar sem hér er að nokkru stuðst við. Bók dr. Silke
Harms, Glauben uben: Grundlinien einer evangelischen
Theologie der geistlichen Ubung und ihre praktische Ent-
faltung am Beispiel der „Exerzitien im Alltag" (Vandenho-
eck B Ruprecht, Göttingen 2011), er þó kveikja greinarinnar.
2. Samkvæmt Harms, bls. 89,90,92,99.
3. Greinaflokkur um kristið bænalíf og uppbyggingarhefðir er
í Kirkjuritinu, I. hefti 2010.
4. Sjá Harms, bls. 126,127.
5. Úr Ágsborgarjátningunni, sjá trúfræði Einars Sigurbjörns-
sonar,Credo, bls. 300.
6. SjáHarms, bls. 100.
7. Sjá Credo, bls. 367,368.
8. Þessi formúla hafði fest sig í sessi seint á 12. öld sbr. Scala
claustralium eftir karþúsamunkinn Guigo II., samkvæmt
Harms, bls. 133.
9. Harms, bls. 134, WA 50,659,4 (1539).
10. Sjá umfjöllun Einars Sigurbjörnssonar um biblíulestur,
Credo, bls. 442-445. Einnig Sigurjón Árni Eyjólfsson í
Guðfræði Marteins Lúthers, bls. 397.
11. Um „helgunarskala", sjá Gunnlaugur Garðarsson „Upp-
bygging prestsins", Kirkjuritið 2:2000 og Credo, bls. 424-
433.
september 2013
11