Skessuhorn - 15.12.2021, Síða 95

MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 2021 95
Við tökum að okkur færslu bókhalds, gerð
ársreikninga og skattframtala fyrir einstaklinga,
einstaklinga með rekstur og fyrirtæki af öllum
stærðum og gerðum.
Hafðu samband við starfsfólk okkar á
skrifstofum KPMG á Vesturlandi í
síma 545 6000 eða með tölvupósti
á kpmg@kpmg.is
Einblíndu á það
sem skiptir máli
__
kpmg.is
í aðalhlutverki, þó þeir væru enn til.
Það eru svipað stórir bátar sem eru
smíðaðir sem vélbátar og þá fækk-
ar þessu mikið. Það var hins vegar
ekki víða í landi þar sem var hægt
að hafa vélbáta, því menn drógu þá
ekki á höndum sér, bara tveir kall-
ar. Þeim fækkaði því stöðunum þar
sem þeir voru. Árabátarnir voru þó
samt enn til víða á bænum, á meðan
þeir entust. Menn endurnýjuðu þá
ekki mikið.“
Samgöngur góðar
Búið var í tveimur húsum í Hval-
látrum í æsku Hafliða. Afi hans og
amma bjuggu í öðru og Hafliði með
foreldrum sínum og sjö systkinum í
hinu. Það var því oft fjör í eyjunni,
enda barnaskarinn stór. Við tíu ára
aldur fór Hafliði í barnaskóla í Fla-
tey, fór að heiman í október og
kom aftur um jól og svo aftur eftir
jól og kom heim um páska. Það fór
í taugarnar á honum að vera fjarri
heimilinu, en hann bjó hjá göml-
um og yndislegum hjónum í Flatey
sem áttu í honum hvert bein. Þaðan
lá leiðin í unglingaskóla í Stykkis-
hólmi og svo Iðnskólann í Hafnar-
firði, eins og áður er rakið. Hafliði
naut þess að koma heim, en eft-
ir því sem sjóndeildarhringurinn
stækkaði var meira að sakna þegar
þangað var komið.
„Eftir að hafa verið í iðnskólan-
um á haustin og kynnst skemmt-
analífinu, og fara svo heim um jólin
og vera við smíðar, þá var veturinn
svolítið langur. Þá vantaði aðeins í
skemmtanalífið og það allt, það var
fullt af sætum stelpum í bænum.
Sumrin voru aftur á móti mjög góð.
Þá var allt fullt af lífi, fullt af fólki
og unglingum og mjög gaman.
Á sumrin fórum við í land á böll.
Með svona mikinn mun á flóði og
fjöru gat tekið sólarhring að fara á
ball. Við þurftum að fara í land og
til að geta skilið bátinn eftir í landi
þurftum við að vera um flæði. Svo
gátum við ekki farið aftur fyrr en
um næstu flæði á eftir, því báturinn
var á þurru. Og kannski ekki fyrr en
tveimur flæðum seinna, þannig að
það gat alveg tekið sólarhringinn
að fara á ball.“
Í bátum forfeðranna
Síðasta áratuginn hefur Hafliði ein-
göngu starfað við trébátana, bæði
sjálfa smíðina og námskeiðahald.
Hann gerir við gamla báta, ýmist
fyrir einstaklinga eða félagasam-
tök. Við þá iðju rekst hann iðulega
á handverk forfeðra sinna.
„Ég gerði upp mjög gamlan
bát fyrir safnið á Hellissandi, bát
sem var smíðaður upp úr 1880.
Við gerðum hann upp og fórum
með hann vestur og rerum hon-
um í höfninni í Rifi þar sem tekið
var við honum. Þetta var áttæring-
ur og sagan segir að þetta hafi ver-
ið síðasti báturinn sem var róið sem
árabát eða seglbát undir Jökli. Svo
var honum breytt í vélbát seinna og
var róið þannig frá Rifi.
Maður að nafni Kristján var
með bát og missti hann upp í fjöru
þannig að hann eyðileggst. Verslun-
armaður í Flatey, Ólafur Skagfjörð,
útvegaði peninga til að smíða nýj-
an bát fyrir manninn sem var hon-
um svo þakklátur að báturinn heit-
ir eftir verslunarmanninum; Ólaf-
ur Skagfjörð. Bergsveinn Ólafsson,
bóndi og smiður í Bjarneyjum, var
fenginn til að smíða bátinn. Það er
langalangafi minn. Við erum bún-
ir að finna plögg um þetta, hvenær
hann var smíðaður og allt það.
Þegar ég frétti það fór ég að
leita að einkennum eftir hann og
fann þau. Það er ákveðin samsetn-
ing á kjöl og stefni sem ég veit að
þeir notuðu en ekki margir aðrir
og öngvir aðrir sem ég veit um. Ég
smíðaði lítinn bát úti í Noregi fyr-
ir safn þar og notaði þessi skeyti og
þeir höfðu aldrei séð þetta og eru
þeir þó alveg á kafi í þessum gömlu
bátum. Þetta var því augljóst ein-
kenni; þegar maður fann þetta var
maður alveg viss um að báturinn
væri eftir Bergsvein. Ýmis svona
smáatriði sem maður getur þekkt
þetta á.“
Þekkir handbragðið
„Þessi skeyti, það er ákveðinn halli
á aftasta og fremsta bandinu, sem
við köllum stafnlok, það er ein-
kenni frá þeim. Frágangur alls kon-
ar. Þeir voru misgrófir smiðir, eins
og alltaf er. Ólafur langafi var mjög
penn. Þó þetta væri grófur kall, þá
var mjög pen smíðin hans. Menn
segja að hann hafi verið svolítið
sparsamur á efnið og þess vegna
hafi þetta ekki verið gróft. Allt í
lagi með það. Það eru alveg greini-
leg merki á sumum á þessum bátum
eftir þessa kalla.
Það er mjög gaman að vinna í
bátunum þeirra. Ég er með báta
sem hann smíðaði, Ólafur, og
reyndar annan sem Bergsveinn
langalangafi smíðaði, og við eig-
um fjölskyldan. Við látum þá ekki
fyrir neitt. Við vitum um nokkra,
sérstaklega eftir Ólaf langafa, hann
smíðaði mikið af bátum.
Þjóðminjasafnið var búið að
safna saman mikið af bátum sem
brunnu í geymslu í Kópavoginum.
Þar voru fjórir bátar eftir hann sem
fóru. En við vitum um fleiri báta og
erum með einn fyrsta bátinn sem
hann smíðaði, hann heitir Send-
lingur.“
Hamarinn hans afa
„Þegar hann byrjaði að búa í Hval-
látrum, var hann búinn að vera með
heimili í Sellátrum í tvö ár en fær
svo hálfa jörðina í Hvallátrum og
flytur. Þá fer hann róandi á þessu
litla fjögramannafari með ófríska
konuna, árs gamalt barn og einn
kistil. Þetta voru allar hans verald-
legu eigur. Allt líf hans var í þess-
um litla báti, Sendlingi.
Við vitum að það er búið að gera
hann alveg upp tvisvar, taka hann
í gegn, og talsvert meira aukalega.
Það er ekkert upphaflegt í honum,
nema kannski smábandaendar. Síð-
ustu handaverkin hans pabba voru
að gera þennan bát í stand. Hann
er í góðu standi og fer alltaf á flot
annað slagið. Við höfum farið með
hann nokkrum sinnum í kvik-
myndatöku, þá vantar þá gamla
báta til að róa á.“
Ekkert upphaflegt í honum,
seg irðu? Það minnir nú aðeins á
söguna um hamarinn hans afa,
þar sem búið er að skipta um skaft
þrisvar og haus tvisvar en alltaf er
þetta hamarinn hans afa. Er þessu
líkt farið með bátana?
„Já, þetta er þannig, það er allt
upprunalegt farið. En af því að
þetta er gert upp, það er ekki smíð-
aður annar bátur við hliðina, og
öllu lagi fylgt, þá er þetta sami bát-
urinn.
Ég fór fyrir fjórum árum síðan
í safn við Þrándheimsfjörð í Nor-
egi. Þeir voru búnir að fá Færeying
til að smíða fyrir sig færeyskan bát.
Og þá langaði til að fá líka íslensk-
an bát og það endaði með því að
ég fór til þeirra árið 2017. Þegar
þetta kom til bað ég þá að fara inn
á síðuna okkar og vita hvort þeir
vildu fá ákveðinn bát. Þeir sendu til
baka mynd af Sendlingi og fannst
náttúrulega enn meira varið í það
þegar ég sagði þeim að langafi
hefði smíðað hann. Ég teiknaði
hann bara upp og fór með mér út
og smíðaði hann þarna inni, var
tvo og hálfan mánuð og kláraði að
smíða árar og mastur og allt saman
og svo settum við hann á flot og ég
fór heim.
Þetta var bráðskemmtilegt og
sérstaklega gaman að smíða úr efn-
inu þeirra. Það er miklu meira að
velja um en hér. Borðin sem þeir
eru með er ekki búið að kantsaga,
maður gat valið um beygjur, þeir
eiga rætur til að nota í böndin.
Þetta var alveg bráðskemmtilegt.“
Íslenski skógurinn
Hafliði öfundar Norðmenn af
góðum smíðavið, þar eigi þeir
hvað sem hugur skipasmiðs girn-
ist. Hann hefur þó í auknum mæli
farið að notast við íslensku skógana
í smíðina, þó þar sé ekki að finna
allan þann við sem hann þarfnast.
„Þegar við unnum við Ólaf
Skagfjörð fórum við inn í Þjórs-
árdal og fengum efni í kjölinn og
stefnið. Það er greni og það er dá-
lítið kvistótt og við vildum það
ekki í byrðinginn þar sem við snú-
um upp á. Neðstu borðin koma
lóðrétt á stefnið en eru flöt undir
miðjunni. Við þurfum að hita þau
í gufu og snúa upp á þau og notum
ekki kvistótt efni í það. Notuðum
í stefnið og kjölinn og þetta virkar
bara fínt.
Svo hef ég fengið lerki í Hall-
ormsstað í mastur og það er mjög
fínt. Verst að þetta þarf að vera ár
hangandi í útihúsi. Ef maður smíð-
ar úr þessu strax blautu, þá vill
þetta rifna. Það vilja opnast rifur í
þessu ef þetta þornar of hratt.“
Síðasti geirfuglinn
Hafliði hefur komið víða við í báta-
smíðinni og fengið viðurkenn-
ingar fyrir. Iðnaðarmannafélag
valdi hann iðnaðarmann ársins og
svo skemmtilega vildi til að kona
hans, Jófríður, deildi þeirri viður-
kenningu með honum, en hún hef-
ur kennt þjóðbúningasaum. Ýms-
ar aðrar vegtyllur hefur hann hlot-
ið. Hann segist nú vera kominn á
aldur og geta valið sér verkefni,
geri bara það sem honum finnist
skemmtilegt. Og það er ekki síst að
dunda við bátana sem forfeðurnir
smíðuðu. Hann segist þó ekki beint
finna fyrir áunum við smíðina.
„Þetta kemur alltaf upp annað
slagið. Það er verið að spekúlera
í þessum gömlu bátum. Ég er að
spyrja frændur mína og lesa mér til
um þessa kalla. Ég spekúleraði ekk-
ert í þessu þegar ég var unglingur,
ekki neitt. Ég kann orðið núna dá-
lítið í ættfræðinni í kringum mig.
En ég finn svo sem ekki mikið fyrir
þeim, blessuðum.
Nú er ég orðinn dálítið áberandi
í þessu, með þessi námskeið hingað
og þangað, þannig að það er farið
að láta með mig svona sem síðasta
geirfuglinn. Ég verð aðeins var við
það,“ segir Hafliði að lokum. kóp
Eggert Björnsson og Hafliði Aðalsteinsson í húsakynnum bátasafnsins á Reykhól-
um umkringdir djásnum sem vitna um merkan hluta af sögu þjóðarinnar. Ljósm.
úr safni Skessuhorns frá 2014.
Á bátum í eyjasiglingu um Breiðafjörð fyrir níu árum. Ljósm. úr safni Skessuhorns.