Andvari - 01.01.2016, Blaðsíða 145

ANDVARI
HIN EILÍFA SAMÞÆTTA LÍFSHEILD
143
stæður hindruðu fullnægingu þeirra neyddist einstaklingurinn til að íhuga
stöðu sína og oftar en ekki viðurkenndi hann þá skilningsleysi sitt á heim-
inum og legði traust sitt á sérmótaða trú eða lífsskoðun. A meðan allir duttl-
ungar fengju útrás stóð hver og einn hins vegar aldrei andspænis mótsögn-
unum og fór á mis við það sem stýrði lífinu í réttan farveg. I fyrirlestrunum
skilgreindi Sigurður þessar þversagnir ítarlega og leitaðist við að finna leiðir
til að vinna með og leysa úr þeim til hagsbóta hverjum manni. Marglyndi
sagði hann eðlislægt en að það leiddi til sundrungar og friðleysis í sálinni
sem unnt væri að bæla niður með ýmsum þáttum einlyndis, svo sem al-
mennu æðruleysi gagnvart veröldinni sem einkum væri hægt að stuðla að í
náttúrulegu umhverfi.15
Skilgreiningar Sigurðar á togstreitunni milli þessara tveggja sálarþátta,
einlyndis og marglyndis, eru í anda innsæisheimspekinnar. Þar var spennan
á milli innsæisins annars vegar, þess marglynda, frjósama og nýjungagjarna,
og skynseminnar hins vegar sem fól í sér hið andstæða, það afturhaldssama
og takmarkaða. Eins og Stefán Einarsson (1897-1972) prófessor benti á í
grein árið 1931 mótaði þessi sérstæða tvíhyggja allan þankagang Sigurðar og
birtist ítrekað í skrifum hans á öðrum áratugnum. Vísar hann í því sambandi
í ritdeilu þeirra Einars H. Kvarans (1859-1938) þar sem þeir tókust beinlínis
á um hvort tví- eða einhyggja ætti við í samfélagi nútímans. Hér má einn-
ig tiltaka skoðanir sem Sigurður tjáði í umræðum um ágæti erlendra áhrifa
á íslandi þar sem hann hélt á loft mikilvægi þess að hver þjóð stæði „[...]
djúpum rótum í fornum jarðvegi, en [... væri] þó umburðarlynd og næm á
nýjar hugsjónir“.161 því tilviki snerist baráttan milli innlendrar hefðar, hins
einlynda íhaldsafls, og marglyndra áhrifa erlendis frá sem buðu upp á aukna
tilbreytni og nýstárleika.17
Það er þó tæpast rétt að kenna heimspeki Sigurðar óhikað við tvíhyggju,
enda kemur það illa heim og saman við tilvitnunina hér í upphafi þar sem
hann lagði áherslu á að á sálina væri litið sem eina lifandi heild. 1 öllum
hinum samþætta lífheimi átti sér engu að síður stað stöðug togstreita milli
andstæðra afla og var þá mikilvægt að viðhalda stöðugleika þar í milli, svo
að beina mætti sem mestri orku í eina átt.18 Einmitt þetta jafnvægi var víta-
listum hugleikið og sáu þeir það sem grundvöll heilbrigðs vaxtar hins heild-
stæða lífs á meðan ójafnvægi var eins og farsótt sem stuðlaði að andlegu
óheilbrigði og bældum lífskrafti. Þessi viðhorf koma fram með afar skýrum
hætti í hugsjónum íþróttahreyfinga í Evrópu við upphaf aldarinnar þar sem
mikið var lagt upp úr samræmi sálar og líkama.19
Anders Ehlers Dam er ótvíræður í útlistunum sínum á að heimspekileg
tvíhyggja eigi illa við lífhyggjuna. Engu að síður kennir hann sumt í já-
kvæðri og neikvæðri gerð hennar við tvíhyggju þar sem stundum sé dregin
upp mynd af tveimur ólíkum þáttum og valið þeirra á milli. Má í þessu sam-