Leikhúsmál - 01.11.1963, Page 34

HVERNIG LISTDANS VERÐUR TIL
VERK LISTDANSAHÖFUNDAR EFTIR NIELS BJÖRN LARSEN
Ekki eru til neinar fastar reglur fyrir því hvernig leikdans
verður til; danssmiðurinn getur annað hvort verið inn-
blósinn ákveðnu tónverki og fundið hugmynd, sem hœfir
því, að að hann fœr hugmynd að dansi og leitar siðan að
tónverki, sem að eðli og stíl svarar til hennar. Dansinn
þarf ekki nauðsynlega að túlka ákveðna atburðarás,
Hann getur verið bœði abstrakt, hreinn listdans til augna-
yndis, eða margir smádansar, hlekkjaðir saman rauðum
þrœði i dramatískri frásögn.
Enn ertil sá möguleiki, að listdanshöfundur leiti samstarfs
við tónskáld og að þeir skapi í sameiningu nýtt, frumlegt
verk. Sé um það að rœða er venjulega unnið eftir hand-
riti, sem skipt er í nokkra hluta. Fyrsti hlutinn lýsir sögu-
þrœði listdansins, annar hlutinn fjallar um hvernig túlka
beri söguna í dansi og hreyfingum og það sem fram fer
á leiksviðinu hverju sinni, og síðasti hlutinn lýsir lengd
danskaflanna og ef til vill eðli tónlistarinnar í hinum ýmsu
þáttum, lýrísku — dansandi — dramatísku o.s.frv.
Tónskáldið byggir nú tónsmíðar sínar á þessu handriti
og síðan er tónlistin útsett fyrir píanó og þannig spiluð
á œfingum.
Strax og píanóútsetningin er fyrir hendi getur listdans-
höfundur hafið starf sitt. Fyrsta verk hans er að kynna sér
hvert smáatriði tónlistarinnar, lœra nákvœmlega stefin,
hljómfall þeirra og styrk, ásamt tengslum hennar við
söguþráðinn. Hann verður að láta spila tónlistina fjöl-
mörgum sinnum og fylgja hverri nótu í píanóútsetning-
unni, en þar er henni skipt í kafla með örfáum töktum,
sem eru númeraðir, til þess að listdanshöfundur geti síð-
ar vísað til þeirra við œfingar. Þá verður hann ennfremur
að kynna sér hljómsveitarútsetninguna, til þess að undir-
leikshljóðfœrin komi ekki síðar á óvart. [ þessum undir-
búningsstarfi eru mikilvœg atriði fest á blað og útlínur
leikdansins gerðar, en sjaldan er sjálfur dansinn sam-
inn í föstu formi á þessu stigi máls.
Leiktjaldamálari útbýr módel af leiktjöldum og gerir teikn-
ingar af búningum, því ekki má gleyma að taka tillit til
þeirra, þegar listdanshöfundur vefur í huga sér saman
spor og hreyfingar, látbragð og svipbrigði, sólódansa og
hópdansa, sem allt stuðlar að því að mynda eina heild.
Búningar geta þvingað pírúettur og lyftingar og verður
því að reikna með þeim frá upphafi.
í hugarheimi sínum verður listdanshöfundurinn að
ímynda sér hverja höfuðhreyfingu, hvert skref og hverja
handsveiflu. Hlutverk hans er að breyta sögunni í sjónar-
spil og skapa mynd, sem hrífur áhorfendur. Hann verður
að flétta öll smáatriði í eina heild og síðan í eigin per-
sónu að tjá dansendum sýnir sínar og hugmyndir. Enginn
annar er fœr um að leiðbeina þeim í flókinni veröld dans-
ins.
Listdansarar fá ekki afhent neitt handrit eða hlutverka-
hefti, til þess að kynna sér heima og undirbúa sig þar.
Allt er kennt i œfingasalnum, þar sem sérhver smáhreyf-
ing er þjálfuð. Listdanshöfundur verður ekki einungis að
sýna öll skref og stellingar, heldur einnig að varðveita
allar hugmyndir þar til dansarar hafa lœrt þœr; hér nýtur
hann þjálfunar listdansaranna, því þeir eru frá upphafi
œfðir í að tileinka sér og muna röð hreyfinga. Hafi list-
dansarinn náð þeim á sitt vald, tengjast þœr fljótt tónlist-
inni og koma eins og ósjálfrátt í réttri röð.
Eftir að listdanshöfundur og listdansarar hafa skipzt á
hugmyndum í œfingasalnum og ýmsar tilraunir um ,svip-
brigði hafa verið gerðar, fœr leikdansinn nú endanlegt
svipmót sitt.
Listdanshöfundur meitlar eins og myndhöggvari stelling-
ar og hópmyndir, tengir þœr skrefum og hreyfingum og á
meðan á því stendur koma oft í Ijós óvœnt áhrif, sem eru
fegurri og rista dýpra en þau sem reynt var að ná. Hér
verður listdanshöfundur að hafa arnfráa sjón, vera fljótur
til að hafna eða velja og festa sér þá i minni þessi augna-
blik.
Balanchine sagði eitt sinn að hann fœri á œfingar í von
um innblástur; kœmi hann ekki yrði hann að notast við
þekkingu sína.
Listdanshöfundi er líkt farið og málara. Hann sýnir áhorf-
endum mynd, en sú mynd er á sífelldri hreyfingu og verð-
ur stöðugt að vera falleg og skemmtileg. Leikdanshöf-
undur verður einnig að vera músikalskur til þess að það
sé á hans fœri að skapa dansana í samrœmi við tónlist-
ina, hvort heldur fylgt er tónstefi eða hljómfalli, eða
leikið gegn henni í kontrapúnktískum hreyfingum. Þá er
ennfremur skilyrði að hann sé sjálfur listdansari, þótt ekki
sé nauðsynlegt að hann sé mikill dansari. Hann verður
að vita hvað bjóða má listdansara, hvað létt er, hvað erf-
32