Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 51

óljósum texta refsiheimildar sem birtist borgurunum og refsivörsluaðilum.
Athugun á lögskýringargögnum kann hins vegar að vera nauðsynleg og réttlæt-
anleg aðferð við mat á lögskýringarsjónarmiðum og vægi þeirra og við val á
lögskýringarleið við skýringu refsiheimildar sem fullnægir sem slík meginregl-
unni um skýrleika refsiheimilda.
3.3.7 Almennur og sérgreindur óskýrleiki refsiheimildar
Úrlausn um hvort tiltekin refsiheimild samrýmist hinni stjórnarskrárbundnu
meginreglu um skýrleika refsiheimilda er að jafnaði ráðin endanlega til lykta í
sakamáli, sbr. lög nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Í samræmi við
stjórnskipulegar skyldur dómstóla til að leysa úr réttarágreiningi, sbr. 2. gr.
stjórnarskrárinnar, þ. á m. um sekt eða sýknu einstaklinga vegna ætlaðrar refsi-
verðrar háttsemi,100 er viðfangsefni sakamáls við slíkar aðstæður því fyrst og
fremst það hvort fyrirliggjandi refsiheimild telst nægjanlega skýr að teknu til-
liti til atvika í því tiltekna máli sem fyrir dóminum liggur. Það er með öðrum
orðum ekki sjálfgefið að refsiheimild verði við túlkun og beitingu hennar í
öllum tilvikum talin of óskýr að teknu tilliti til meginreglunnar um skýrleika
refsiheimilda.
Óskýrleiki refsiheimildar kann m.ö.o. að teljast sérgreindur þannig að talið
verði að það samrýmist ekki meginreglunni að beita refsiheimildinni um það
tilvik sem til úrlausnar er. Þessi aðstaða er einkum til staðar þegar refsiheimild
virðist ekki í ljósi atvika máls hafa veitt hinum ákærða nægjanlega sanngjarna
og eðlilega viðvörun um að háttsemi hans hafi verið refsinæm (viðvörunar-
sjónarmiðið). Hinn ákærði er við þær aðstæður sýknaður á þeim grundvelli að
slíkur vafi sé til staðar um heimfærslu háttsemi hans undir refsiheimildina að
ekki sé fullnægt kröfum um skýrleika refsiheimilda í tilviki hans, sbr. 1. mgr.
69. gr. stjórnarskrárinnar. Af orðalagi sömu refsiheimildar má hins vegar
greina ákveðinn kjarna tilvika sem ekki er vafi á að félli undir heimildina ef
um þau væri fjallað fyrir dómi. Við slíkar aðstæður væri órökrétt, og raunar í
ósamræmi við endurskoðunarvald dómstóla á stjórnskipulegu gildi laga, að
forsendur dómsniðurstöðu gæfu til kynna að refsiheimildin væri í öllum til-
vikum of óskýr sem grundvöllur að sakfellingu í refsimáli enda væri beiting
hennar stjórnskipulega gild þegar um slík kjarnatilvik væri að ræða. Ef niður-
staða dóms verður þannig talin fela í sér afstöðu til sérgreinds óskýrleika refsi-
heimildar er í sjálfu sér ekki ástæða til þess að stjórnlögum að löggjafinn
afnemi eða geri breytingar á refsiheimildinni enda dugar hún þá áfram sem
grundvöllur refsiábyrgðar þegar um kjarnatilvikin er að ræða.101 Mörk megin-
100 Um hlutverk dómstóla samkvæmt 2. gr. stjórnarskrárinnar við ákvörðun refsingar sjá Róbert
R. Spanó: „Stjórnarskráin og refsiábyrgð“ (fyrri hluti), kafli 3.
101 Það er hins vegar önnur spurning hvort ekki sé rétt og eðlilegt út frá réttarpólitískum sjónar-
miðum að breytingar séu gerðar á slíkri refsiheimild. Grundvallaratriðið hér er hins vegar það að
slíkra breytinga er ekki þörf vegna afstöðu dómstóls til þess að refsiheimild teljist ekki nægjanleg
skýr um það tilvik sem til úrlausnar er.
51