Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 12

12
skiljanlegar.19 Aðgreining þessara reglna hefur þar að auki hagnýta þýðingu
enda gilda að sumu leyti mismunandi sjónarmið um mat á því hvort refsiheim-
ild samrýmist annars vegar grunnreglunni um lögbundnar refsiheimildir og
hins vegar meginreglunni um skýrleika refsiheimilda. Með þetta í huga standa
til þess bæði fræðileg og hagnýt rök til að flokka meginregluna sem sjálfstæða
réttarreglu20 fremur en hluta af grunnreglunni um lögbundnar refsiheimildir.21
19 Um framsal lagasetningarvalds á sviði refsiréttar til annars stjórnvalds en ráðherra skal hér til
hliðsjónar getið dóms Hæstaréttar 18. nóvember 2004, nr. 236/2004 (vinnuvélar). Þar var lagt til
grundvallar að löggjafinn hefði ekki getað framselt stjórn Vinnueftirlits ríkisins vald til að setja
refsiákvæði í almenn stjórnvaldsfyrirmæli á grundvelli laga nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustuhætti
og öryggi á vinnustöðum. Ekki er ástæða til að ætla að þessi dómur hafi takmarkað fordæmisgildi
að þessu leyti þótt á kunni að skorta að röksemdir Hæstaréttar fyrir þessari niðurstöðu komi nægj-
anlega fram.
20 Í riti Jørgen Aall Rettergang og menneskerettigheter, bls. 279-280, virðist sambærileg afstaða
lögð til grundvallar: „Forutberegneligheten kan også være trådt for nær hvis den bestemmelse som
tiltalen gjelder for ikraft på handlingstiden, men ikke tilfredsstiller nærmere krav til presisjon og
(dermed) forutberegnelighet“. Sjá hér einnig Knud Waaben: „Lovkravet i strafferetten“, bls. 130-
131. Í ritgerð minni „Lagareglur um refsiábyrgð opinberra starfsmanna“ í Úlfljóti, 4. tbl., 52. árg.,
(2000), lagði ég til grundvallar, án þess að rökstyðja það sérstaklega, að regla um skýrleika refsi-
heimilda væri beinlínis hluti af grunnreglunni um lögbundnar refsiheimildir, sjá bls. 512. Eins og
umfjöllunin hér ber með sér tel ég eftir nánari umhugsun að rök standi til þess að hverfa frá þeirri
afstöðu.
21 Við umfjöllun um þessa aðgreiningu verður að horfa til náinna tengsla grunnreglunnar um lög-
bundnar refsiheimildir í 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar og sjónarmiða um takmarkanir á framsali
lagasetningarvalds á sviði refsiréttar sem byggt hefur verið á í íslenskri dómaframkvæmd og í
skrifum fræðimanna, sjá Jónatan Þórmundsson: Afbrot og refsiábyrgð I, bls. 187-191 og Róbert
R. Spanó: „Stjórnarskráin og refsiábyrgð (fyrri hluti)“, kaflar 4. og 7. Af því leiðir að grunnreglan
hefur að þessu leyti fengið sjálfstætt gildi sem krafa um lýðræðislegan uppruna refsiheimildar sem
hægt er að aðgreina frá kröfum til skýrleika þeirrar heimildar sem fullnægir því skilyrði að vera sett
af lýðræðislega kjörnum fulltrúum. Þessi tengsl grunnreglunnar og lýðræðis hafa til þessa ekki
verið beinlínis viðurkennd í dönskum og norskum rétti eða í dómaframkvæmd Mannréttindadóm-
stóls Evrópu um skýringu 1. mgr. 7. gr. mannréttindasáttmálans, enda þar almennt ekki talið að
grunnreglan hafi í raun að geyma takmarkanir á framsali lagasetningarvalds á sviði refsiréttar. Af
hálfu Mannréttindadómstóls Evrópu er fyrst og fremst metið hvort refsiheimild telst að efni til
nægjanlega skýr og fyrirsjáanleg, sbr. nánar umfjöllun í kafla 3.1.6 í þessari grein. Hvort nægjan-
lega skýra refsiheimild leiðir af settum lögum í þrengri merkingu eða af almennum stjórnvaldsfyr-
irmælum hefur að jafnaði ekki þýðingu við túlkun 1. mgr. 7. gr. sáttmálans, sjá nánar Róbert R.
Spanó: „Stjórnarskráin og refsiábyrgð (fyrri hluti), bls. 23, nmgr. 41, og Iain Cameron: National
Security and the European Convention on Human Rights. Iustus Förlag. Uppsölum (2000), bls.
335. Sjá hér einnig dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli K.-H. W. gegn Þýskalandi frá 22.
mars 2001, Reports of Judgments and Decisions 2001-II, þar sem segir í 45. mgr. dómsins: „The
Court thus indicated that when speaking of ‘law’ Article 7 alludes to the very same concept as that
to which the Convention refers elsewhere when using that term, a concept which comprises writ-
ten as well as unwritten law and implies qualitative requirements, notably those of accessibility and
foreseeability“.