Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 109

arheimildum dómstólanna þegar um er að ræða mjög matskennd skilyrði, t.d.
um almannaheill. Þar hins vegar erum við að tala um eðlisólíkt mál. Þingið er
kosið beint og hefur þannig skýrt lýðræðislegt umboð til að taka ákvarðanir.
Ef það gerir eintóm axarsköft þá eru dagar viðkomandi meirihluta taldir; það
koma kosningar. Þessi lýðræðisþáttur á sér ekki hliðstæðu þegar framkvæmd-
arvaldshafar taka einstakar stjórnvaldsákvarðanir. Þeir eru ekki kjörnir eins og
menn vita. Vissulega felur þingræðið í sér ákveðinn hemil á því hvernig fram-
kvæmdarvaldinu verður beitt en hann er ósköp fjarlægur. Alþingi hefur ýmis
lagaleg ráð til að hafa eftirlit með stjórnsýslunni og getur, undir ákveðnum
kringumstæðum, gefið henni fyrirmæli en þessi úrræði henta ekki vel fyrir
einstök mál. Það er því ekki sama ástæða fyrir dómstóla til þess að halda sig
til hlés þegar þeir dæma um gildi stjórnvaldsákvarðana, þótt þær séu mat-
skenndar, og um mjög matskennd atriði sem snerta stjórnskipulegt gildi laga.
Það standa þannig hvorki lýðræðisrök né í raun rök tengd þrískiptingu rík-
isvaldsins til þess að dómstólar haldi sig sérstaklega til hlés í þessum efnum.
Réttaröryggissjónarmið benda sömuleiðis klárlega í þá átt að dómstólar eigi
að endurskoða ákvarðanir stjórnvalda án takmarkana. Sérþekking gæti hins
vegar bent í hina áttina. Það má vel rökstyðja, að sé ákvörðun sérhæfð og
tæknileg eigi dómstólar að láta staðar numið þegar þeir hafa athugað það sem
talið var upp hér að ofan.
Stjórnarskráin tekur ekki af skarið, í hvora áttina sem er. Ofangreindar
kenningar um takmarkað endurskoðunarvald voru byggðar á 60. gr. stjórnar-
skrárinnar, sem felur dómstólum að dæma um embættistakmörk yfirvalda.
Túlkun 60. gr. og saga hennar er flókin og verður ekki rakin frekar hér, heldur
aðeins vísað í áður tilvitnuð rit Eiríks Tómassonar og Ólafs Jóhannesar Ein-
arssonar. Hér skal hinsvegar lögð áhersla á að þegar 70. gr. stjórnarskrárinnar,
um aðgang að dómstólum, var sett 1995, kom fram í greinargerð að þess yrði
krafist samkvæmt meginreglu 70. gr., að:
… unnt [væri] að bera lokaákvörðun innan stjórnsýslunnar undir dómstóla, þannig
að dómstóll geti a.m.k. metið hvort stjórnvaldið hafi gætt réttra reglna um málsmeð-
ferð, hvort lögmæt sjónarmið [liggi] ákvörðuninni til grundvallar og hvort form
hennar [sé] lögmætt. Má einnig leiða þennan rétt af núgildandi 60. gr. stjskr.33
Þannig vísuðu lögskýringargögn við 70. gr. stjórnarskrárinnar beinlínis til
þeirra fræðikenninga sem þá voru efstar á baugi um það hvernig dómstólar
færu að við endurskoðun matskenndra stjórnvaldsákvarðana og ákvarðana þar
sem stjórnvöldum hefur verið falið fullnaðarúrskurðarvald, og gengu út frá
þeim kenningum, eða þágildandi réttarástandi, sem lágmarki. Ég hef efa-
semdir um að lögskýringargögn geti takmarkað verulega þá vernd sem orðum
109
33 Alþingistíðindi, A-deild, 1994-1995, bls. 2097.