Arkitektúr og skipulag - 01.04.1992, Qupperneq 60

Þetta eru ekki skrifstofur heldur íbúðarhús! Hönnuðurinn Mies van der Rohe
vildi ekki leyfa svalir. Veggir eru alfarið úr gleri og gardínur voru bannaðar, en
Mies félst að lokum á málmrimlatjöld. Hinn dauði alþjóðlegi svipur og tengsla-
leysið við umhverfið, undirstrika firringuna.
annarsvegar til líflauss fúnksjón-
alisma eða hinsvegar til stirðnaðs
og inantóms formalisma.
Fúnksjónalisminn, sem er
hugmyndafræðilegi kjarninn í
módernisma, þótti ferskur gustur
uppúr 1920, en stirðnaði fljótlega
í hugmyndasnauðu kubbaformi.
Þetta er undarlegt, því í raun
réttri ætti fúnksjónalisminn að
leiða til organískra forma eins og
hann gerir í sumum verkfræði-
legum verkum eins og hann gerir
í náttúrunni. Eftir að fúnksjónal-
isminn varð ofan á var hætt að
kenna arkitektanemum að verða
meistarar forms, stíls og lita.
I kjölfar þessa varð hnignun
arkitektúrs enn meiri en áður, að
því er varðar fegurðina og
mannlega þáttinn.
En þetta gekk lengra: hið kalda og
dauða yfirbragð, vélræna
endurtekningin og ómannlegar
yfirstærðir, allt varð þetta að
tísku. Arkitektúrinn átti sem sagt
verulegan þátt í að festa
mannfjandsamleg einkenni
nútíma heimsmyndar og
þjóðfélags í sessi.
Þó hámarki hryllingsins hafi verið
náð á 6. og 7. áratugnum og
postmódernisminn hafi þá byrjað
að ryðja formleik, litum og
fantasíu á ný leið inn í arkitektúr,
eru þó firringin og hrollurinn enn
til staðar og enn löng leið til
hinna fyrri gilda.
En svo langt erum við þó komin
frá versta tímabilinu, að við
trúum varla okkar eigin augum
þegar við skoðum tillögur um
fegrun umhverfis Tjarnarinnar frá
6. áratugnum eða tillögu
Aðalskipulags Reykjavíkur um
1965 um að rífa niður meirihlut-
ann af gamla miðbænum og að
leggja hraðbrautir, t.d. niður
Túngötuna, yfir Austurvöll, yfir
Þingholtin, og þaðan inn á
Snorrabraut.
Að blinda módernismans er þó
ekki horfin, sést m.a. í því að
bestu íslensku verk í innrétting-
um, - t.d. í bönkum og bíóum
hafa verið eyðilögð á síðustu
árum, og það án þess að nokkur
viðvörunarorð hafi komið frá
fagfélögum arkitekta eða innan-
húshönnuða.
Það er undarleg lífsreynsla, sem
við miðaldra og eldri arkitektar
höfum gengið í gegnum, að vera
að upplagi listrænt fólk, en hafa
samt mótast af og ánetjast
mannvirkja- og listfjandsamlegri
stefnu módernismans, og hafa
síðan átt þátt í, vegna starfa
okkar að hönnun og skipulagi, að
ryðja honum braut. Frá stærstu
slysum, eins og eyðileggingu
gamla bæjarins, var þó forðað á
síðustu stundu og er syndarollan
því skárri hér á landi en gerist
víða erlendis. Skylda okkar er
engu að síður sú, að fara í gegnum
það, hvaða hönnuðir, kenni-
setningar og annar fagurgali glapti
okkur sýn. Hér verðum við
sérstaklega að varast að láta ekki
fagmennskuleg vinnubrögð eða
listræna takta hylja fyrir okkur ef
grundvallarhugmyndin er röng.
Vegna þessarar nauðsynlegu
greiningar eru tvö fyrrum rómuð
dæmi tveggja höfuðpaura módern
ismans, sýnd og útskýrð á þessum
síðum. ■
58