Arkitektúr og skipulag - 01.12.1992, Blaðsíða 82

Borðstjaki úr bronsi í stíl Loðvíks 16. Efnafólk lét gjarna skreyta kertastjaka og
krónur með kristal.
sama sniði og á stjökunum.
Flestir armstjakar voru smíðaðir í
pörum eða settum og var þá algeng-
ast að tveir eða fleiri væru alveg
eins. Einnig voru smíðuð sett með
nokkrum armstjökum sem höfðu
sömu lögun en ólíka skreytingu.
Efnað fólk hafði gjarna vissan
„heimilisstíl” á þeim kertastjökum
sem notaðir voru í húsinu.
Þá var einnig algengt að armstjakar
væru smíðaðir í stíl við skálar eða
önnur ílát og oft var allur borð-
búnaður, þar með taldir kerta-
stjakar, með svipuðu sniði.
Hái stjakinn á myndinni var smíð-
aður af hinum konunglega enska
silfursmið Paul Storr árið 1814.
Hann er gerður úr silfri sem síðan er
gullhúðað. Þessi stjaki er annar af
tveim sem smíðaðir voru alveg eins.
Þessi armstjaki hefur þótt mikill
listagripur enda prýða hann skógar-
guðinn Pan og óþekkt gyðja með
tambúrínu. Hjá þeim liggja geitur
og einnig má sj á vínberj aklasa í skál
og könnu, en það var afar algeng og
vinsæl skreyting á þessum tíma.
Fljótt bar á því að kertastjakar urðu
stofustáss og trúlega hafa fagrir og
íburðarmiklir armstjakar verið
nokkurs konar stöðutákn á sínum
tíma. Að minnsta kosti var mikil
vinna og peningar lagðir í stjakana
og sumir þeirra hafa orðið stolt
heilla ætta.
Efnamenn og konungar létu skrey ta
kertastjaka sína meðkristal eða gleri
sem sendi geisla ljóssins í ævin-
týraljóma um herbergin og þannig
urðu til hin furðulegustu og mikih
fenglegustu listaverk. Kristalstjak'
inn sem myndin sýnir er í stíl
Loðvíks 16 og smíðaður úr bronsi.
Hann er alsettur kristalsdropum og
bregður sérkennilegu mynstri á
nærliggjandi hluti þegar kveikt
hefur verið á kertunum sex. Þessi
stj aki er fremur valtur og hefur verið
látinn standa á fyrirfram ákveðnum
stað.
Kirkjan hefur á öllum tímum átt
fagra armstjaka og enn í dag eru
mörg óborganleg gömul listaverk af
því tagi í kirkjum í Mið- og Suður-
Evrópu, flest úr silfri eða gulli.
Um miðja átjándu öld fór að draga
úr þörf fyrir armkertastjaka og um
það leyti breyttist smíði þeirra tals-
vert. Frá þeim tíma voru stjakarnir
oftast smíðaðir sem stofustáss og
svo er enn í dag.
Fjöldi merkilegra og fallegra
armstjaka hefur varðveist til okkar
dags og sumir hafa gengið í erfðir
milli manna öldum saman. Margir
dýrmætir armkertastjakar eru nú á
söfnum víða um heim, en einnig er
talsvert af kertastjökum í almentv
ingseign.
í antíkverslunum sjást þessir stjakar
oft og eru þá á mjög mismunandi
verði enda eru þeir ekki allir jafn-
vandaðir.
Á okkar dögum þykj a armstj akamir
því eftirsóknarverðari sem þeir eru
eldri og íburðarmeiri, en minna máli
skiptir úr hverju þeir eru smíðaðir.
Alltaf fæst þó hæst verð fyrir
silfurstjakana, þeir þykja að jafnaði
vandaðri en hinir sem smíðaðir voru
úr tini eða bronsi.
Þessir gripir eiga það flestir sam-
eiginlegt að þeir hafa varðveist vel
og halda enn fullu notagildi. ■
80