AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.03.1994, Side 13

NYTJAVATNSAUÐ LINDIN
Hvers viröi er vatniö?
FREYSTEINN SIGURÐSSON
JARÐFRÆÐINGUR
Vatn er lífsnauðsyn. Allar lífverur þurfa vatn
til að lifa og dafna og hinn siðmenntaði
og tæknivæddi maður notar mikið vatn til
lífsþæginda sinna og atvinnurekstrar. Talið
er, að í Norðvestur-Evróþu séu heimilisnot á vatni
nærri 300 lítrum á dag og mann. Þar er að vísu talinn
með ýmis atvinnurekstur. Við ýmiss konar iðnað er
notað mjög mikið vatn, ekki síst við matvælaiðnað,
sem er enn þá helsta auðsupþspretta íslenska
þjóðarbúsins. Vatnsnotkun á nef hvert er því mjög
mikil í sumum sjávarplássum hérlendis, þar sem fisk-
iðja er umfangsmikil. Talið er, að aflað sé 2.500 - 3.000
l/s („sekúndulítra") að meðaltali af nytjavatni á íslandi.
Vandkvæði eru mikil á öflun góðs neysluvatns í
iðnaðarlöndunum við Norður-Atlantshaf, auk þess
sem vatnsskortur er landlægur í sumum olíuríkjum
Austurlanda. Því hefur í seinni tíð komist á legg
nokkur útflutningur á neysluvatni í neytendaumbúð-
um og áætlanir eru um aukningu.Vatnsöflun er mjög
ódýr á íslandi miðað við önnur lönd í Evrópu og í
Norður-Ameríku. Veldur þar mestu, að landið er
strjálbýlt, úrkoma er mikil og jarðlög lek, svo að mikið
og hreint grunnvatn er víða á ferðinni neðanjarðar.
Miðað við veltu Vatnsveitu Reykjavíkur hefur verið
talið, að 1 m3 - einn rúmmetri eða 1.000 lítrar - kosti
þar um 15 krónur. Þetta er ekki nákvæm tala og vatns-
öflun er víða á landinu dýrari, en Vatnsveitan er
gamalgróið og vel rekið fyrirtæki. Því má reikna með,
að rúmmetri gæti kostað a.m.k. nærri 20 krónum
miðað við landið allt. Úr krana í Kaupmannahöfn kvað
1 m3 kosta um 250 íslenskar krónur, eða um tífalt
meira en hérlendis. Vatnsöflunin í iðnaðarlöndunum
er þannig að stærðargráðu til um tífalt dýrari en hér.
Ýmsar tölur hafa verið nefndar um verð á útflutnings-
vatni, en oft er talað um nokkur bandarísk „cent“ eða
upþ í nokkra tugi „centa“ á lítrann, eða að stærð til
2 - 20 krónur. Rúmmetrinn gæti þá kostað a.m.k. tífalt
meira en kranavatnið í Kaupmannahöfn og hundrað-
falt meira en kranavatnið í Reykjavík, jafnvel þúsund
sinnum meira. Verðmæti nytjavatnsauðlindarinnar
verður að skoða í Ijósi þessa verðlags.
HVERSU MIKIÐ ER VATNIÐ?
Talið hefur verið, að nærri 5.000 m3/ s - fimm milljónir
sekúndulítra - af vatni renni af landinu að meðaltali.
Nærri þriðjungur þessa vatns er jökulvatn, kol-
gruggugt og óhæft til neyslu. Mikill hluti af afgang-
inum er dragárvatn, gruggugt í flóðum og oþið fyrir
hvers konar mengun og lífríki. Yfirborðsvatn á íslandi
er að öðru jöfnu ekki hentugt neysluvatn og oftar en
hitt óhæft til neyslu, nema þá með mikilli og dýrri
hreinsun. Því er fyrst og fremst litið til grunnvatnsins
sem uppsprettu neysluvatns og raunar til flestrar
annarrar vandaðri vatnsnýtingar. Þar er heldur ekki
komið að tómum kofunum hér á landi. Metið hefur
verið, að a.m.k. 1.000 m3/ s spretti upp í lindum og
lindasvæðum. Af því koma um 400 m3/ s upp í byggð
á landinu. Gjöfulasta lindavatnssvæðið er við Þing-
vallavatn, en í það renna um 80 m3/ s, ef varlega er
metið. Víðar eru mikil lindavötn: í Grímsnesi, Laugar-
dal og Biskupstungum um 50 m3/ s, í Landssveit og
Rangárvöllum um eða yfir 20 m3/ s, undan hraunum
í Meðallandi og Landbroti um 40 m3/ s, í Mývatnssveit
um eða yfir 30 m3/s, í Kelduhverfi og Öxarfirði um
eða yfir 30 m3/s, undan Hallmundarhrauni og Geit-
landshrauni um 30 m3/ s. Mikið grunnvatn rennur
sums staðar beint í sjó, þar sem hriplek hraun ganga
10
11