AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.03.1994, Blaðsíða 16

VATNSVEITA
REYKJAVÍKUR
f fortíö,
nútíð
og framtfð
GUÐMUNDUR ÞÓRODDSSON
VATNSVEITUSTJÓRI
ÞORVALDUR ST JÓNSSON
VERKFRÆÐINGUR
Gvendarbrunnar hinir nýju
Þegar framkvæmdir við Vatnsveitu
Reykjavíkur hófust árið 1908 var hún talin
stærsta mannvirki sem íslendingar höfðu
ráðist í til þess tíma. Veitan var tekin í
notkun í júní 1909 en í október það ár var lokið við
lögn aðfærsluæðarinnar upp í Gvendarbrunna. Til
þess tíma höfðu bæjarbúar sótt neysluvatn sitt í
brunna víðsvegar í bæjarlandinu, en vatnið úr þeim
var misjafnt að gæðum og stundum af skornum
skammti. Þrátt fyrir þetta voru miklar deilur um fram-
kvæmdina, sem stóðu fyrstu ár aldarinnar, og það
var ekki fyrr en taugaveikifaraldur kom upp árið 1906
og sannað var að orsök hans var mengað vatn úr
Móakotsbrunninum að menn sáu nauðsyn þess að
leggja vatn til bæjarins.
Til er fræg mynd úr Aðalstræti frá árinu 1836 sem
sýnir fólk sækja vatn í Prentsmiðjupóstinn, en við
hliðina á brunninum sést hvar skólp rennur í opnu
ræsi fram hjá brunninum. Gera má ráð fyrir að um-
búnaði brunna hafi verið mjög ábótavant fram yfir
síðustu aldamót, þótt ekki hafi þeir allir verið jafnilla
varðir gegn mengun eins og Prentsmiðjupósturinn.
Fljótlega eftir að Vatnsveitan var tekin í notkun fór að
bera á vatnsskorti og á fyrstu áratugunum voru afköst
hennar aukin, en sjaldnast dugðu þær aðgerðir nema
í fá ár þar til aftur fór að bera á vatnsskorti.
Á hernámsárunum og fyrstu árunum eftir stríðið var
oft skortur á vatni, en með nýrri aðalæð sem lögð
var árið 1947 var bætt úr því og entist sú úrbót fram
yfir miðjan sjötta áratuginn. Árið 1958 var byggð
dælustöð við Gvendarbrunna og var hún í notkun til
loka áttunda áratugarins eða þar til ný aðalæð frá
Heiðmörk komst í notkun.
Það er svo ekki fyrr en undir 1960 sem borgaryfirvöld
gera sér grein fyrir því að framkvæmdum við vatns-
veituna verði aldrei lokið í orðsins fyllstu merkingu
heldur þurfi að byggja upp öflugt þjónustufyrirtæki
sem sjái um vatnsmálin. Eftir það er fyrst farið að
vinna að lausn vandamála við vatnsöflun og dreifingu
áður en neyðarástand skapast. Fram undir 1970
felast framkvæmdir VR aðallega í aðgerðum til að
koma í veg fyrir neyðarástand. Byggðar voru dælu-
stöðvar í dreifikerfinu til að halda uppi þrýstingi á
hápunktum kerfisins.vatnsgeymar voru byggðir til
jöfnunar toppálags, byggðir voru varnargarðar til
að verja Gvendarbrunna gegn menguðu flóðavatni
og Bullaugu voru virkjuð til að minnka álagið á
brunnana.
Þegar málefni VR voru komin í þolanlegt horf um 1970
og horfur á að ekki yrði vatnsskortur nema í miklum
þurrkasumrum var hafist handa við að færa vatns-
öflunina til nútímans og að koma vatnsöfluninni í lokuð
vatnsból í Heiðmörk. Næstu 15 ár breytirVR gjörsam-
lega um svip og allur umbúnaður færist til nútímalegri
hátta. Hinum opnu vatnsbólum við Gvendarbrunna
var lokað og í staðinn voru virkjaðar borholur á þrem
svæðum í Heiðmörkinni, Gvendarbrunnasvæðinu,
Jaðarsvæðinu og Myllulækjarsvæðinu. Með þessum
aðgerðum var vatn tryggt við mestu þurrka og vatns-
gæði höfðu aukist mjög. Flutningsgeta veitunnar var
aukin verulega, lögð var ný 1000 mm aðalæð sem
leysti af hendi báðar fyrri pípunar, þ.e. trépípu frá
1909 og stálpípu frá 1947 sem báðar voru orðnar
varhugaverðar. Nú gegnir æðin frá 1947 hlutverki
neyðaræðar sem hægt er að grípa til ef bilun verður
á nýjustu aðalæðinni. Á þessum tíma var einnig hafist
handa við að tvöfalda flutningsgetu dreifiæða inni í
bænum, þannig að ekkert svæði væri háð einungis
einni aðflutningsleið.
Hafist er handa við að endurnýja lélegustu hluta
dreifikerfisins.
Eftir miðjan níunda áratuginn er staða vatnsveitunnar,
hvað varðar nægt vatn og vatnsgæði, orðin nokkuð
góð og færast þá helstu áherslusvið hennar yfir á ný
svið. Á þessum tíma er farið að leggja áherslu á að
geta afgreitt vatn þó svo að óhöpp verði, eins og að
alvarleg bilun verði á aðalæð, rafmagn fari af eða
svipaðir atburðir sem valdið gætu algjöru vatnsleysi.
Ef vatn fer af þó ekki sé á nema hluta svæðisins
skapast fljótt neyðarástand. Litlum brunavörnum
verður komið við ef ekkert er vatnið. Sjúkrahús eru
mjög háð vatni til að halda uppi þjónustu á skurð-
stofum og annarri bráðaþjónustu.lðnfyrirtæki stöðv-
ast fljótt og svo mætti lengi telja. Við þessu hefur
verið brugðist með því að setja upp varaaflstöðvar
sem taka við ef rafmagn fer af kerfinu og með því að
reyna að hafa aðfærslu inn á öll svæði úr tveimur
áttum a.m.k. Núverandi vatnsbólasvæði eru
viðkvæm fyrir mengun sem ætti sér stað í NA-Heið-
mörk, en ólíklegt er að hvert mengunarslys hefði
skaðleg áhrif á fleiri en eitt svæði. Mjög lág grunn-
vatnsstaða getur takmarkað afkastagetu núverandi
14
15