AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.03.1994, Qupperneq 50

nýr og hentugri byggingarmáti tók við. Það var
hending ein að fyrsti íslenski verkfræðingurinn kom
til starfa sama árið og fyrsta steinsteypuhúsið var
byggt, 1895. Sá merki læknir Guðmundur Hannes-
son lýsir þeirri byggingu svo að þar hafi steinsteypa
nánastveriðfundin upp á íslandi. Sveinatunguhúsið
og Safnahúsið á Görðum á Akranesi eru efalítið fyrstu
húsin sem hér eru byggð úr steinsteypu, en vitneskja
um steinsteypu mun hafa verið til í landinu fyrir. Hér
má til sögu nefna íbúðarhúsið á Görðum við Skerja-
fjörð. Húsið var hlaðið úr forsteyptum steinum árið
1882/1883. Það er nú friðlýst.
Allmikil gróska er í þjóðfélaginu upp úr aldamótum.
Við fáum heimastjórn og atvinnuvegirnir taka að
vélvæðast. Samt verður bið á því að steyputækni
ryðji sér til rúms. Sumpart stafar þetta af þvt að
annað efni ryður sér þá til rúms, þ.e. bárujárnið. Um
aldamót mun hafa verið samþykkt í bæjarstjórn að
timburhús skuli vera járnslegin til brunavarna. Við
þetta hefir skapast hinn skemmtilegi stíll í húsagerð
sem frændur okkar hafa nefnt svo skemmtilega
„Islandsk bölgeblik arkitektur“. Mjög gott dæmi um
þennan stíl er fallega húsaröðin við Tjarnargötu, en
flest húsanna þar voru byggð 1904 til 1908.
Það er fyrst í lok fyrsta áratugar 20. aldar að stein-
steyputækni fer að ryðja sér til rúms í byggingar-
starfseminni. Þá eru komnir fram á starfsvettvang
sérfræðingar, sem höfðu afgerandi áhrif á byggingar-
tæknina. Sérfræðingar þessir, einkum fyrstu verk-
fræðingarnir, komu á þessum tíma frá námi með
nokkra vitneskju um þróun sements og blöndun og
meðferð steinsteypu erlendis. Fremstan þeirra ber
að nefna Hafnfirðinginn Knud Zimsen verkfr., síðar
borgarstjóra í Reykjavík, sem á fyrsta áratug aldar-
innar stóð að margvíslegum nýjungum sem til fram-
fara horfðu. Má þar tilnefna framleiðslu á mulningi,
innflutning á sementi og margvíslegar byggingar-
framkvæmdir úr steinsteypu, svo sem Klæðaverk-
smiðjuna Iðunni, sem hann stofnaði, eigið íbúðarhús,
Gimli, og Ingólfshvol, og alls staðar voru nýjungar á
ferð.
Vissulega má draga fram nöfn fleiri braútryðjenda,
svo sem Rögnvalds Ólafssonar vegna hönnunar á
Vífilsstaðahæli, Steingríms Guðmundssonar, afa
Steingríms Hermannssonar vegna byggingar
Kvennaskólans og brátt fór nöfn Jóns Þorlákssonar
verkfr. og Guðjóns Samúelssonar húsasmíða-
meistara að bera hátt í byggingarsögunni. Stein-
steypusagan verður líka samfelld upp frá þessu, hið
byggða umhverfi verður varanlegt og steinsteypan
ríkjandi. Þróun efnisfræðinnar var þó hægfara.
Ástæða er til þess að vekja athygli á því hversu vel
byggingariðnaðurinn tók við stein-
steypunni. Segja má að flestallar
meiriháttar byggingar sem reistar
hafa verið eftir 1910 séu úr steypu.
Hið byggða umhverfi okkar tekur líka
strax svip af efninu og 1932 getur Jón
Þorláksson þess að hvergi muni vera
meira af steinsteyptum húsum tiltölu-
lega en í Reykjavík.
Eðlilega var steypa í upphafi fyrst og
fremst notuð til húsbygginga. Fyrsta
verksmiðjubyggingin, klæðaverk-
smiðjan Iðunn, var reist 1903, en hún
brann 1906 og þá endurbyggð úr
steypu. Strax var líka farið að nota
steinsteypu í sambandi við sam-
göngubætur, í undirstöður undir
brúarstöpla, í bogabrýr, í vita og t
hafnargarða. Steinsteypa opnaði í
raun möguleika okkar til virkjunar á
vatnsorku. Fyrsta umtalsverða sttflu-
gerðin var í Elliðaánum á fyrstu full-
MYND I. Burðarþol steypu lækkar í beinu hlutalli við loftblendi-
magnið, og er lækkunin lítið háð því, hvaða v/s-tala er notuð. Sé
þess gætt að halda óbreyttu sementsmagni í steypunni, verður
lækkunin á burðarþoli li'til í mögrum steypum.
Loftblendi (%)
48