AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.06.1994, Side 68

reynslu eru ekki llklegar til að valda umtalsverðri
röskun. í þeim löndum sem afstúkun er lögbundin
er gangurinn venjulega sá að framkvæmdaraðili
skilar inn upplýsingum um fyrirhugaða framkvæmd
og þá umhverfisröskun, sem hún kann að valda, til
stjórnarstofnunar. Afstúkunaraðgerðum er síðan beitt
til að leiða í Ijós þörfina á mati. þar má t.d.:
1. Notast við einfaldan mælikvarða, s.s. eðli fram-
kvæmdar, stærð eða staðhætti, til að stúka fram-
kvæmdir af.
2. Bera fyrirhugaða framkvæmd saman við skrá yfir
þekktar framkvæmdir sem yfirleitt þurfa ekki að fara
í umhverfismat eða þurfa undantekningarlaust að
fara í mat.
3. Leggja mat á helstu umhverfisröskun sem af
fyrirhugaðri framkvæmd leiðir og bera þá röskun
saman við þekkt viðmiðunarmörk.
4. Fara út í flóknari rannsóknir en notast þó við auð-
fengnar upplýsingar.
Alþjóðabankinn hefur tileinkað sér aðferðir umhverfis-
mats við sína lánaumsýslu og ákvarðar í sínum til-
skipunum (1991) t.d. eðli og yfirgrip umhverfismats
á afstúkunarstiginu. Hver framkvæmd er þar stúkuð
af eftir gerð, staðsetningu, næmni og stærð, auk eðlis
og stærðar líklegrar umhverfisröskunar. Framkvæmd-
inni er síðan skipað samkvæmt þessu í einn eftirtal-
inna þriggja flokka þar sem: a) fulls umhverfismats
er krafist; b) fulls umhverfismats er ekki krafist en
umhverfisrannsókn er áskilin; c) engin þörf er talin á
umhverfismati. Val flokks er þar byggt á bestu dóm-
greind og fyrirliggjandi upplýsingum á líklegri um-
hverfisröskun framkvæmdar. Ef nýjar upplýsingar
gefa hins vegar tilefni til breytinga á flokksvalinu, er
framkvæmdinni strax skipað í annan matsflokk. þar
kemur glöggt fram skilningur Alþjóðabankans á
mikilvægi þess að breyta fyrri ákvörðunum þegar
nýjar hlutlægar upplýsingar gefa tilefni til, enda er
virk svörun einn hornsteinn umhverfismatsins.
Ef afstúkun leiðir af sér að meta eigi umhverfisáhrif
framkvæmdar er næsta stig að ákvarða umfang
matsins.
UMFANG (scoping)
,,Umfang umhverfismats ber kennsl á, meðal fjöl-
margra líklegra vandamála, þau meginmál sem gera
þarf skil á í umhverfismati og er tilraun til að þrengja
könnunarsviðið niður í leitun svara við viðráðanlegum
fjölda mikilsverðra spurninga” (Beanlands, 1988).
Umfangsstig umhverfismats kom fram á sjónarsviðið
með setningu NEPA-laganna í Bandaríkjunum sem
gera m.a. þá kröfu til forystustofnanaað þær ábyrgist
snemmbært og opið ferli til að ákvarða umfang mats-
ins og bera kennsl á meginmál fyrirliggjandi fram-
kvæmdar. þessum markmiðum er t.d. náð með vand-
legri athugun á þeim upplýsingum sem fyrir hendi
eru, auk skipulegrar ráðaleitar með þátttöku stofnana
og almennings. Umfangsstig gefur möguleika á að
bera kennsl á sértæka þætti hverrar framkvæmdar
á meðan leiðbeiningar/reglugerðir segja einungis
almennt til um hvaða upplýsingar eigi að tiltaka í
umhverfismati og geta verið gagnlegar sem fyrsti
gátlisti á helstu umhverfisáhrifum framkvæmdar.
Endanleg efnisatriði umhverfismats ætti þess vegna
að ákvarða á umfangsstiginu. Hafa ber það þó í huga
að umfang mats takmarkast við atriði sem kunna að
hafa umtalsverða þýðingu fyrir ákvörðunartöku-
aðilann og einungis þau atriði ætti að kannatil hlítar.
Uppsprettur meginumhverfisáhrifa má oft finna með
hjálp gátlista, gátfylkja eða við samanburð við sam-
bærileg matsverkefni. Niðurstöðurnar má síðan nota
til að setja saman skrá yfir forgangsatriði sem getur
orðið innlegg í leiðbeiningar um gerð tiltekinnar um-
hverfismatsskýrslu. þetta mætti einnig útfærafrekar
t.d. með fundahöldum og miðlun upplýsinga, til þol-
enda og áhugafólks, um framkvæmdina og helstu
áhrif hennar þar sem þeim gefst færi á að koma með
innlegg áður en matsskýrsla er gerð.
MÓTVÆGISAÐGERÐIR
Mótvægisaðgerðum er beitt þegar spá um verulega
umhverfisröskun gefur tilefni til. Þær eru ekki bundnar
við eitt ákveðið stig umhverfismats heldur er þeim
beitt á öllum stigum, ekki síst við hönnun og skipulag.
Aðgerðir eins og eftirlit og verkáætlanir eru sjálf-
sagðar hvar sem hægt er að koma þeim við, bæði til
að geta lagt mat á árangur framsettra mótvægis-
aðgerða og til að skapa fullvissu fyrir að rétt verði á
málum haldið við framkvæmdina. Dæmigerð mót-
vægisáætlun samanstendurt.d. af þeim ráðstöfunum
og athöfnum sem gerðar eru á meðan á framkvæmd
og rekstri stendur, til að koma í veg fyrir, forðast og/
eða draga úr verulegri umhverfisröskun. Bradley o.fl.
(1991) flokka mótvægisaðgerðir umhverfisáhrifa í
þrennt:
1. Forðast: Útiloka áhrifin með staðsetningu og
hönnun. Rannsaka þá möguleika sem til greina koma
66