Bændablaðið - 04.04.2023, Page 68

68 Bændablaðið | Þriðjudagur 4. apríl 2023
LESENDARÝNI
„Íslenska lambakjötið“
í hæsta gæðaflokki
Í byrjun mánaðarins urðu mikil
tímamót þegar Framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins
samþykkti að veita „íslensku
lambakjöti“ upprunavottun ESB
(en. Protected Designation of
Origin - PDO) fyrst allra íslenskra
lanbúnaðarvara. Við óskum
Íslandi til hamingju með sína
fyrstu upprunavottun.
„Íslenskt lambakjöt“ er því
orðið verndað afurðaheiti fyrir
kjöt hrein ræktaðra íslenskra lamba
sem hafa verið fædd, alin og
slátrað á Íslandi. Upprunamerki
ESB eykur lagalega vernd bænda
og framleiðenda, neytendavernd
og tryggir vernd gegn ólöglegum
viðskiptaháttum líkt og
eftirlíkingum.
Þar að auki eykur uppruna-
vottunin virði afurða, enda nýtur
upprunamerkið mikillar virðingar
sem gæðamerki um alla Evrópu.
Aðrar gæðavörur sem eru verndaðar
undir PDO upprunamerki ESB eru til
dæmis Kampavín, Kalamata ólífur
og Prosciutto
parmaskinkur.
Framkvæmda-
stjórn Evrópu-
s a m b a n d s i n s
tilgreindi í rök-
stuðningi sínum
fyrir samþykkt-
inni að „Sauðfjár-
rækt á sér
langa og ríka menningar-
hefð á Íslandi og margir telja að
án sauðfjár hefði Ísland verið
óbyggilegt fyrir landnema fyrir
mörgum öldum. Sauðfé hélt þjóðinni
gangandi: kynslóðir Íslendinga hafa
reitt sig á kjöt þess, og sauðskinnið
og ullin verndaði þá fyrir kuldanum.“
Fram kemur að „íslenskt lamba-
kjöt“ einkennist fyrst og fremst af
mikilli mýkt og villibráðarbragði
sem stafar af fjölbreyttri fæðu fjárins
þegar það gengur frjálst og óhindrað
um fjöll og dali. Þetta er líklega
ekkert nýtt fyrir þér, kæri lesandi,
en fyrir íbúum meginlands Evrópu
er þetta einstakt og virðingarvert.
Hvernig getur upprunamerkið
gagnast íslenskum landbúnaði?
Eins og með aðrar vottaðar
gæðavörur getur þessi uppruna-
merking aukið verulega virði íslensks
lambakjöts, varðveitt hefðbundna
framleiðsluhætti, og aukið eftirspurn
eftir lambakjöti.
Upprunamerkingin viðurkennir
menningararfleið tiltekinna svæða,
sérstöðu landbúnaðarvara þeirra og
eykur samkeppnishæfni smábænda
og framleiðenda á alþjóðlegum
mörkuðum.
Við hjá Sendinefnd Evrópu-
sambandsins erum stolt af því að
„íslenskt lambakjöt“ hefur hlotið þá
viðurkenningu sem það á sannarlega
skilið og fylgjumst spennt með
mögulegum nýjum umsóknum um
upprunavottun ESB í framtíðinni.

En aftur, til hamingju, Íslendingar.
Lucie Samcová-Hall Allen,
sendiherra Evrópu-
sambandsins á Íslandi.
Lucie Samcová-
Hall Allen.
Að loknum dimmum vetri
beinist athygli blómaáhugafólks
að pottaplöntunum sem þá eru
oft orðnar hálf ræfilslegar,
fölar og guggnar.
Þegar sólarinnar nýtur
aftur breyta þær um svip og fá
endurnýjaðan þokka og ekki úr
vegi að rifja upp hvað hægt er
að gera til að þeim líði sem best.
Vor- og sumarumhirða potta-
plantna er um margt ólík
umhirðu þeirra að vetri,
þegar mesta áskorunin er að
halda þeim í horfinu, láta þær
njóta þeirrar birtu sem völ er
á og dregið er úr vökvun og
áburðargjöf. Vorið felur í sér
aðrar áskoranir. Plönturnar
þurfa þá miklu meiri vökvun og
þær þurfa aukna næringu til að
njóta sín sem best og bæta við
vöxtinn. Blómin sem höfð voru á
bjartasta stað yfir veturinn getur
þurft að færa frá suðurgluggum.
Sumar tegundir geta hreinlega
eyðilagst af of mikilli beinni
birtu að sumrinu. Blöð geta
sviðnað, blómin standa stutt og
plöntunum hættir við ofþornun.
Suðurglugginn getur verið versti
óvinur pottablómanna á sumrin.
Umpottun
Vorið er rétti tíminn til að huga
að umpottun, sé hennar þörf.
Rétt er að skoða rótarkerfið og
ef það er orðið mjög þétt mun
plantan launa fyrir nýja og góða
pottamold með auknum vexti
og grósku. Nýi potturinn þarf
að vera nokkrum sentímetrum
víðari en sá fyrri. Ef plantan er
mjög stór getur verið erfitt eða
ómögulegt að umpotta henni. Þá
er reynandi að setja kraftmikla
pottamold yfir moldina sem
fyrir er og vökva ofan frá
fyrstu vikurnar, til að næringin
seytli úr henni niður til rótanna.
Sumar plöntur eins og kaktusar
og margir þykkblöðungar þurfa
ekki mjög næringarríka mold og
þá er gott að blanda dálitlum
vikri saman við pottamoldina
sem notuð er. Pottahlífar ættu
að vera nógu rúmgóðar til að vel
lofti niður á milli brúna hlífar og
potts, allan hringinn.
Loftraki
Loftraki í híbýlum er oftast
talsvert lægri en plönturnar
kjósa helst. Til að draga úr
álagi vegna mikillar birtu og
aukins lofthita er gott ef hægt
er að hækka loftrakann. Úða ætti
plönturnar reglulega með fínum
vatnsúða. Annað gott ráð er að
láta plöntur standa í víðri skál
með rökum vikursandi, þannig
má hækka loftrakann umhverfis
plönturnar.
Einnig er hægt að hafa plöntur
margar saman, þó þannig að
vel fari um þær. Sá raki sem
plönturnar gefa sjálfar frá sér
er til þess fallinn að hækka
rakastigið nokkuð og plönturnar
fá líka skugga hver af annarri.
Vökvun og næring
Þegar kemur að vökvuninni er
helsta reglan að þar gildir engin
regla, önnur en að vökva hvorki
of mikið né of lítið. Blómapottar
í beinni sól geta þornað mjög
hratt. Ræktandinn þarf að fylgjast
með jarðrakanum, t.d. með því að
athuga með fingri hvort moldin sé
rök í tveggja sentímetra dýpt eða
svo. Einnig gefur þyngd pottsins
til kynna hvernig ástatt er. Plöntur
með þykk og leðurkennd lauf og
stöngla eru líklegar til að þola meiri
þurrk en þær sem hafa þunn og stór
lauf. Blómstrandi plöntur mega
ekki þorna. Plöntur sem standa í
leirpottum þorna mun hraðar en
séu þær í plastpottum.
Ef ekki eru notaðar skálar undir
blómapottana þarf að hafa þær í
pottahlíf til að auðvelda vökvun.
Dökkleitir pottar og pottahlífar geta
tekið til sín mikinn hita frá beinni
sól og er hætt við að ræturnar
skemmst þess vegna.
Pottaplönturnar þurfa ekki
á áburðargjöf að halda nema
frá vori og fram á haust. Flestir
nota fljótandi pottaplöntuáburð.
Auðvitað skiptir máli hvaða
tegund ræktuð er, en rétt er að
varast of mikla áburðargjöf. Farið
eftir leiðbeiningum á umbúðunum
og notið jafnvel heldur minna af
áburði en þar er gefið upp. Plöntur
í miklum vexti má vökva með
áburðarblöndu við hverja vökvun,
aðrar þurfa aðeins næringu í annað
eða þriðja hvert sinn sem vökvað er.
Sumarleyfið
Í sumarfríinu er gott að eiga
góðan nágranna til að vökva
plönturnar. Að öðrum kosti er
hægt að koma plöntunum fyrir
á skuggsælum stað, vökva þær
hraustlega og hafa hitastigið í
lægra lagi. Flestar plöntur þola
vel að hafast við vel vökvaðar í
gluggalausu herbergi í 1-2 vikur
án þess að láta verulega á sjá.
Ingólfur Guðnason
brautastjóri garðyrkju-
framleiðslu hjá Garðyrkju-
skólanum Reykjum FSu
GARÐYRKJA
Í 4 tbl. Bændablaðsins 2023 birtist
grein sem ég hélt fyrst að væri eftir
talsmann eiturefnaframleiðanda.
Greinin er eftir starfsmenn
Landbúnaðarháskóla Íslands,
þá Hrannar Hilmarsson og Egil
Gautason og ber titilinn „Notkun
varnarefna í íslenskri akuryrkju“,
og undirtitill er „Varnarefni geta
verið umhverfisvænn kostur.“
Já, kæri lesandi, lestu þetta aftur
– „notkun eiturs, getur verið
„umhverfisvænn kostur“.
Í greininni
f inna þeir
Hrannar og Egill
að því að notkun
Íslendinga á
i l lgres ise i t r i ,
sveppaeitri og
skordýraeitri sé
svo lítil á Íslandi
s a m a n b o r i ð
v ið önnur
Norðurlönd að Ísland skipi sér
í flokk með þróunarlöndum
vegna lítillar eiturefnanotkunar
í akuryrkju. Markaðsdeildir
eiturefnaframleiðenda hafa reyndar
fyrir löngu fundið út að almenningi
þykir ekki góð tilhugsun að borða
eitur. Því var orðið varnarefni fundið
upp, það hljómar jú betur og truflar
neytendur síður.
Ég ætla ekki að rengja þær tölur
sem þeir félagar setja fram um magn
eiturs sem notað er á Íslandi eða á
Norðurlöndunum. Höfundarnir eru
báðir starfsmenn LbhÍ við tilraunir
og kennslu í landbúnaði og hafa án
efa aðgengi að traustum gögnum til
að stilla þessum samanburði milli
Norðurlandanna upp. Ég vil því
þakka þeim fyrir að upplýsa okkur
um að íslenskir bændur standi sig
betur í þessum efnum en bændur í
löndunum í kringum okkur og vona
ég að svo verði áfram. Ég sé þetta
sem stórt tækifæri fyrir íslenska
bændur til að styrkja þá ímynd að
íslenskar landbúnaðarvörur séu
hágæðavara.
Ég efast ekki um að Hrannar og
Egill séu færir á sínu sviði og grein
þeirra sé sett fram af góðum hug með
það að markmiði að benda bændum
á leiðir sem geta aukið uppskeru
og dregið úr hættu á tjóni. Ég vil
hins vegar setja spurningamerki
við það sem mér finnst skína í
gegnum skrif þeirra, að „hámarks
uppskera, hvað sem það kostar“ sé
hið eina rétta sem stefna skuli að
í landbúnaði. Ef ekkert annað en
hámarksafköst skiptir máli, hafa þeir
félagar ef til vill rétt fyrir sér þegar
þeir tala fyrir aukinni eiturnotkun
í akuryrkju á Íslandi? Með sömu
rökum er víða um heim verið að
blanda sýklalyfjum í fóður eldisdýra,
því rannsóknir sýna jú fram á að
íblöndun sýklalyfja hraðar vexti
dýra, gefur meira kjöt og því meiri
afköst framleiðslueiningarinnar.
Sú hugsun að hámarka framleiðslu
og skammtímahagnað án tillits til
hagsmuna umhverfis, eldisdýra,
vinnuafls eða annars hefur valdið
stórkostlegum vandamálum víða
um heim jafnt í landbúnaði sem og
öðrum atvinnugreinum.
Hrannar og Egill eru annars vegar
tilraunastjóri og hins vegar lektor við
eina landbúnaðarháskóla landsins. Í
stefnu skólans kemur m.a. fram að
hlutverk skólans sé að „skapa og
miðla þekkingu á sviði sjálfbærrar
nýtingar auðlinda, umhverfis,
skipulags og matvælaframleiðslu á
norðurslóðum.“
Einmitt í ljósi þessa kvikna
margar spurningar og ég sakna þess
að þeir félagar taki sér tíma í að miðla
til okkar, bæði bænda og almennings
hvaða aðrar leiðir gætu verið færar til
að auka uppskeru og minnka líkur á
uppskerubresti af völdum sjúkdóma
eða plága. Ég held að þeir hafa
þekkinguna til þess. Þó eiturnotkun
geti vissulega í einhverjum tilfellum
verið réttlætanleg eða nauðsynleg,
þá ætti hún að vera síðasta úrræðið.
Eða hvað? Forfeður okkar komust að
því að sáðskipti draga mjög mikið úr
sjúkdómaálagi og næringarefnaþurrð
í jarðvegi.
Í grein Hrannars og Egils segir
orðrétt:
„ Það er hins vegar ekki raunhæft
að gera ráð fyrir að öll kornrækt
sé í sáðskiptum við túnrækt og því
verður meiri þörf fyrir varnarefni
með aukinni kornrækt hérlendis.“
Í alvörunni? Er þessi framtíðarsýn
það sem okkar færustu sérfræðingar
hjá framsæknum háskóla, sem vill
stuðla að nýsköpun, sjá fyrir sér?
Væri ekki betra fyrir bændur að
reyna að haga ræktun þannig að
öllum ráðum sé beitt til að minnka
líkur á að sjúkdómar komi upp?
Varla er túnrækt eini möguleikinn
þegar kemur að sáðskiptum?
Í greininni er fullyrt: „...
varnarefni verði sífellt minna
skaðleg eftir því sem vísindum fleygir
fram.“ Er það alveg víst að þessi
nýju efni séu minna skaðleg eða
er það möguleiki að framleiðendur
efnanna segi okkur það þar til annað
kemur í ljós? Slík dæmi þekkjum við
úr fortíðinni. Eiga neytendur kannski
rétt á því að efnin séu skaðlaus en
ekki bara minna skaðleg?

„Íslenskt – þú veist hvaðan það
kemur“
Kannanir hafa sýnt að Íslendingar
treysta íslenskum bændum og
kjósa íslenskar vörur fram yfir
innfluttar. Ein ástæðan þess er
ímynd um hreinleika, s.s. að
sýklalyfjanotkun við kjötframleiðslu
og eiturefnanotkun við akuryrkju
sé minni en í útlöndum. Þessu hafa
íslenskir bændur verið duglegir að
halda á lofti. Getur verið að einmitt
þar liggi tækifæri fyrir íslenska
bændur, að stunda arðbæran
landbúnað og fá hærra verð fyrir
afurðir sínar þar sem þær eru hreinni
og framleidddar í meiri sátt við
umhverfið en í útlöndum?
Við Íslendingar getum og eigum
að mínu mati að framleiða mun
meira af þeirri matvöru sem við
neytum hér. Við eigum hins vegar
ekki að gefa afslátt af gæðum þó
það sé gert í útlöndum. Það geta
auðvitað komið upp vandamál sem
bændur geta ekki leyst sjálfir og
þurfa þá að treysta á fræðimenn og
menntastofnanir, sem hafa ekki bara
þekkinguna heldur líka metnað til að
finna nýjar lausnir á vandamálum
gærdagsins.
Gunnar Bjarnason.
Höfundi er annt um íslenskan
landbúnað og góða ímynd hans.
Eitur á akra í nafni
umhverfisverndar?
Gunnar
Bjarnason.
Endurræsum pottaplöntur
eftir veturinn
Pottaplönturnar þurfa ekki á áburðargjöf að halda nema frá vori og fram
á haust. Myndir / Guðríður Helgadóttir
Þegar kemur að vökvun
pottaplantna er helsta reglan sú
að þar gildir engin regla, önnur
en að vökva hvorki of mikið né
of lítið.