Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Blaðsíða 90

88 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 3. tbl. 98. árg. 2022
(Washburn o.fl., 1993), Jafnvægiskvarði tengdur athöfnum og
öryggistilfinningu (A-Ö jafnvægiskvarði) (e. Activities-specific
Balance Confidence [ABC] Scale) (Powell og Myers, 1995),
Próf til að meta vitræna getu (MMSE) (Folstein o.fl., 1975)
(e. Mini-Mental State Examination) og Þunglyndismat fyrir
aldraða (GDS) (e. Geriatric Depression Scale) (Yesavage o.fl.,
1982-1983).
Þessi sjö mælitæki eiga það sameiginlegt að próffræðilegir
eiginleikar þeirra hafa reynst góðir annars staðar í heiminum.
Þrátt fyrir áralanga notkun á íslenskum þýðingum þeirra
hefur lítið verið um rannsóknir á því hvort próffræðilegir
eiginleikar þeirra séu sambærilegir við erlendar útgáfur. Ef
það er hins vegar raunin mun það styðja við möguleika á
að yfirfæra niðurstöður alþjóðlegra próffræðirannsókna á
íslenskar útgáfur mælitækjanna og þannig auka notagildi
þeirra í íslensku samfélagi. Markmið rannsóknarinnar var því
að varpa ljósi á áreiðanleika endurtekinna mælinga, innri
áreiðanleika og hugsmíðaréttmæti íslenskra þýðinga á TUG,
MFF-athöfnum, MFF-þátttöku, MLA, A-Ö jafnvægiskvarða,
MMSE og GDS.
Rannsóknin byggði á fyrirliggjandi gögnum sem var safnað
með viðtölum og stöðluðum mælingum árið 2004.
Þátttakendur og framkvæmd
Þátttakendur í upprunalegri rannsókn voru valdir með
slembiúrtöku úr þjóðskrá yfir íbúa á norðanverðu Íslandi, þeir
voru 186 talsins og á aldrinum 65-88 ára (meðalaldur 73,9 ár)
(Sólveig Ása Árnadóttir, 2010). Skilyrði fyrir þátttöku voru að
vera að minnsta kosti 65 ára, búsettur í heimahúsi, fær um að
hafa samskipti í síma og fær um að bóka tíma fyrir gagnaöflun.
Alls voru 236 einstaklingar sem uppfylltu öll þátttökuskilyrði
og af þeim samþykktu 186 að taka þátt (79% þátttökuhlutfall).
Tveir starfsmenn rannsóknarinnar fengu samræmda þjálfun í
gagnaöflun og heimsóttu þátttakendur. Gögn frá þessum 186
einstaklingum voru notuð til að rannsaka innri áreiðanleika
og hugsmíðaréttmæti. Tuttugu fyrstu einstaklingarnir úr
þéttbýli sem samþykktu að hitta rannsakendur aftur mættu
tvisvar í mælingar, með 6-13 daga millibili, hjá tveimur ólíkum
matsmönnum. Sá hluti gagnasafnsins var notaður til að
rannsaka áreiðanleika endurtekinna mælinga.
Siðfræði
Þessi gagnarannsókn var tilkynnt til Persónuverndar og
samþykkt af Vísindasiðanefnd (VSN-21-118).
Mælitæki
Þátttakendur voru spurðir um bakgrunnsupplýsingar áður en
eftirtalin mælitæki voru lögð fyrir þá samkvæmt stöðluðum
leiðbeiningum: TUG, MFF-athafnir, MFF-þátttaka, MLA, A-Ö
jafnvægiskvarði, MMSE og GDS. Þótt MFF-athafnir og MFF-
þátttaka séu í grunninn sjálfstæðir hlutar af einu mælitæki
(Jette, Haley og Kooyoomjian, 2002), þá meta þessir hlutar
ólíkar færnivíddir með aðskildum spurningalistum (Jette o.fl.,
2003). Til að leggja áherslu á það er litið á MFF-hlutana sem
tvö mælitæki í þessari rannsókn.
AÐFERÐ
Mælitæki fyrir eldra fólk – próffræði
Tímamælt „upp og gakk“ (TUG) er frammistöðupróf þar
sem matsmaður mælir hversu langan tíma (sek.) það tekur
einstakling að standa upp úr stól, ganga þrjá metra, snúa
við á punktinum, ganga til baka og setjast aftur (Podsiadlo
og Richardson, 1991). Styttri tími á TUG endurspeglar betri
grunnhreyfifærni einstaklingsins.
Efri árin, mat á færni og fötlun – athafnahluti (MFF-athafnir)
er staðlað mælitæki sem byggir á sjálfsmati á líkamlegri
færni við fjölbreyttar athafnir í daglegu lífi (Jette, Haley og
Kooyoomjian, 2002). Einstaklingurinn svarar 32 spurningum
um hversu erfitt hann á með að framkvæma hjálparlaust
daglegar athafnir sem reyna á líkamlegt atgervi. Það eru
fimm svarmöguleikar fyrir hverja spurningu sem gefa 1-5
stig. Þessi stig eru lögð saman til að reikna út stig fyrir einn
heildarkvarða sem kallast MFF-athafnir. Sá heildarkvarði
skiptist í þrjá undirkvarða: Erfiðleikar við athafnir sem reyna
á efri útlimi, Erfiðleikar við athafnir sem reyna á neðri útlimi
og Erfiðleikar við athafnir sem reyna mikið á neðri útlimi.
Samkvæmt upplýsingum í handbók er stigum (hrátölum)
síðan umbreytt í mælitölur sem taka gildi á bilinu 0-100 (fyrir
alla athafnakvarðana) og endurspeglar hærri mælitala betri
líkamlega færni.
Efri árin, mat á færni og fötlun – þátttökuhluti (MFF-
þátttaka) er staðlað mælitæki sem byggir á sjálfsmati, líkt og
MFF-athafnir. Hér svarar einstaklingurinn 16 spurningum um
tíðni þátttöku sem tengist bæði eigin umsjá og í samfélaginu
og 16 spurningum um takmörkun á þátttöku (Jette, Haley
og Kooyoomjian, 2002). MFF-þátttaka gefur þannig af sér
tvo heildarkvarða sem kallast MFF-tíðni þátttöku og MFF-
takmörkun á þátttöku. Hvor heildarkvarði fyrir sig skiptist í
tvo undirkvarða sem varpa frekara ljósi á þessar tvær hliðar
þátttöku. Undirkvarðarnir kallast: Tíðni samskipta við aðra,
Tíðni eigin umsjár, Takmörkun á virkni og Takmörkun á stjórn
á eigin lífi. Svarmöguleikar fyrir hverja þátttökuspurningu og
stigagjöfin er sams konar og fyrir mælitækið MFF-athafnir.
Hærri mælitala (0-100) endurspeglar meiri færni á öllum
þátttökukvörðunum.
Mat á líkamsvirkni aldraðra (MLA) er 12 spurninga sjálfsmats-
listi um þátttöku einstaklingsins í athöfnum sem reyna á
líkamann og auka efnaskiptahraðann umfram það sem
hann er í hvíld (Washburn o.fl., 1993). Spurt er um almenna
hreyfingu síðastliðna viku til að varpa ljósi á hversu líkamlega
virkur einstaklingurinn er að jafnaði við frístundir, störf innan
heimilis og launa- eða sjálfboðastörf utan heimilis (Sólveig
Ása Árnadóttir, 2007). Spurningarnar hafa mismikið vægi eftir
hvað hver athöfn reynir mikið á líkamann en heildarstig á MLA
spanna bilið 0-400 (hærra hjá mjög virkum einstaklingum) þar
sem fleiri stig endurspegla meiri hreyfingu í daglegu lífi.
Jafnvægiskvarði tengdur athöfnum og öryggistilfinningu
(A-Ö jafnvægiskvarði) er sjálfsmatslisti fyrir það hversu
öruggur einstaklingur er um að geta haldið jafnvægi við
ýmsar athafnir daglegs lífs (Powell og Myers, 1995). Listinn
samanstendur af 16 spurningum þar sem einstaklingur metur
eigið öryggi við tilteknar athafnir á kvarðanum 0-100% og
táknar hærri prósenta meira öryggi.
Próf til að meta vitræna getu (MMSE) er skimunar- og
frammistöðupróf fyrir vitræna færni (Folstein o.fl., 1975;