Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Blaðsíða 23

3. tbl. 98. árg. 2022 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 21
Samúðarþreyta
hjúkrunarfræðingur m.a. upplifir að starfið falli vel að
gildum hans. Hann á auðvelt með að nota samkennd
sem verkfæri, er í góðum tengslum við skjólstæðinga
sína og líður vel á vinnustað sínum, upplifir jákvætt
andrúmsloft og samstöðu á vinnustaðnum,“ útskýrir
hún og bætir við að jafnvægi milli einkalífs og vinnu,
góð sjálfsþekking og sjálfsumhyggja eigi einnig
við um samúðarsátt. „En þegar ég var að leita að
íslensku orði yfir compassion satisfaction fékk ég
margar góðar uppástungur frá vinum, þar á meðal
orð eins og samkenndarsvölun, umönnunarsátt,
umönnunaránægja og samúðarsátt sem mér fannst
lýsa hugtakinu best.“
Forvarnir, fræðsla og stuðningur
,,Á einfölduðu máli má skipta samúðarþreytu í tvo
undirflokka; starfstengd áföll og kulnun. Starfstengd
áföll geta verið áföll sem eru ,,viðurkennd“ af
heilbrigðiskerfinu, s.s. alvarleg atvik, og eftir slík áföll
eru stundum haldnir viðrunarfundir. En svo eru önnur
áföll sem eru ekki eins viðurkennd en geta einnig haft
djúpstæð áhrif á líðan starfsmannsins. Afleiðingar
áfalla í starfi geta verið samúðarþreyta og mikilvæg
bjargráð gegn áföllum í starfi eru sjálfþekking,
samúðarsátt, stuðningur og úrræði á vinnustað.“
Katrín segir að forvarnir séu gríðarlega mikilvægar
þegar kemur að samúðaþreytu og ættu að hefjast
strax í hjúkrunarfræðináminu með fræðslu um áhrif
áfalla í starfi, einkenni samúðarþreytu og leiðir til að
efla sjálfsþekkingu. Hún segir einnig mjög mikilvægt
að koma á fót formlegum stuðningi vinnuveitenda.
,,Það sem getur verið fyrirstaða eru til að mynda
óbein skilaboð til hjúkrunarfræðinga um að þeir eigi
að höndla erfiðar aðstæður. Það getur leitt til þess að
hjúkrunarfræðingar eigi erfiðara með að tjá sig um
erfiðar aðstæður og atvik sem upp koma. Auk þess er
ekki alltaf tími eða aðstaða fyrir starfsfólk til þess að
ræða það sem upp kemur. Það dugar ekki að segja
bara; ,,svo veistu af áfallateyminu ef þú þarft á því að
halda.“ Trúnaður, eins mikilvægur og hann er, kemur
í veg fyrir það að fagfólkið geti leitað til fólksins síns
heima varðandi sína líðan,“ segir Katrín.
Samúðarþreyta er ógn
Hugtakið samúðarþreyta, hver er uppruni þessa
hugtaks ef svo má að orði komast? ,,Dr. Charles
Figley, bandarískur prófessor í sálfræði, var þekktur
fyrir vinnu sína með hermönnum sem voru með
áfallastreituröskun. Hann tók þá eftir sambærilegum
einkennum hjá sjálfum sér og öðru fagfólki, sem
þó hafði ekki upplifað áföllin beint, heldur starfaði
við að hlúa að fólki sem hafði upplifað áföll. Figley
hóf þá að rannsaka þessi einkenni sem hann
nefndi Compassion fatique eða samúðarþreytu.
Árið 1995 gaf hann út bók um samúðarþreytu þar
sem kemur til að mynda fram að atgervisflótta
heilbrigðisstarfsmanna mætti meðal annars rekja
til samúðarþreytu,“ útskýrir Katrín. Hún segir
að víða erlendis hafi rannsakendur beint athygli
sinni að samúðarþreytu á meðal lögreglumanna,
kennara, heilbrigðisstarfsmanna og fleiri stétta.
„Rannsóknirnar styðja við þær staðhæfingar Figley að
samúðarþreyta sé ógn við heilbrigðisstarfsmenn og
kennara og þar með við heilbrigðis- og menntakerfi,“
segir hún.
Handleiðsla fagaðila mikilvæg
Er það rétt að samúðarþreyta sé flokkuð í annars
stigs áfall og svo kulnun? ,,Já, en eftir mikinn
lestur um samúðarþreytu myndi ég heldur flokka
samúðarþreytu í starfstengd áföll og kulnun.
Starfstengd áföll geta m.a. verið bein áföll (e. direct
trauma), annars stigs áföll (e. secondary trauma),
staðgengils áföll (e. vicarious trauma) og siðferðileg
áföll (e. moral injury /moral distress) og öll geta
þessi áföll haft djúpstæð áhrif,“ segir Katrín. Hversu
mikilvægt er að geta aðskilið vinnu og einkalíf til
að hugsanlega koma í veg fyrir að starfsmaður
upplifi samúðarþreytu? ,,Það er mjög mikilvægt.
Sjálfsþekking er þarna mikilvægust að mínu mati.
Að þekkja eigin viðbrögð; tilfinningaleg, líkamleg og
hvernig við hegðum okkur í hinum ýmsu aðstæðum.
Það er líka mikilvægt að átta sig á því hvenær við
erum að upplifa áföll. Við gerum okkur flest grein
fyrir því hvað bein áföll eru en það eru svo margir
aðrir þættir sem geta flokkast undir áföll. Handleiðsla
fagaðila er gríðarlega mikilvæg til þess að fá að vinna
með þessi áföll í starfi. Ég gerði eigindlega rannsókn í
náminu þar sem ég tók viðtöl við hjúkrunarfræðinga
sem allir áttu það sameiginlegt að vera með háan
starfsaldur og sérhæfingu. Einn af þeim sagði þetta
um starfstengd áföll:
„… en það eru öll hin þessi litlu sem byggjast upp,
eins og einhverjar tröppur sem að maður gleymir en
eru samt þarna í undirmeðvitundinni og maður man
kannski ekkert nákvæmlega hvernig þetta var en þau
eru samt að hafa áhrif ...
Þú getur ekki endalaust tekið inn á þig. Þetta hlýtur
að stoppa einhvern tímann. Líkaminn segir bara
stopp.
... Ég hætti að geta andað almennilega ... allt í einu
var þindin bara komin upp í lungu ... Hún fer alltaf
hærra og hærra upp. Kannski eins og tröppurnar.
Þá verður maður að stoppa, þegar maður getur ekki
andað
... hver á þá að bjarga mér?“