Heimili og skóli - 01.08.1970, Blaðsíða 34

Hafa ber í huga, að lögmál náms og kennslu
eru ekki hin sömu. Því er örugglega rangt
að meta árangur nemenda og kennslu kenn-
ara á sömu mælistiku. Þessi vandi er flókn-
ari. Báðir eiga nokkuð á hættu og ber þeim
því að sýna hvor öðrum fyllstu nærgætni og
tillitssemi. Að því leyti sem próf og náms-
mat er notað sem dómur um nemendur og
kennara, skal fara með hann sem persónu-
legt einkamál og aðeins beita honum sem
klínisku hjálpartæki (sálfræðileg ráðgjöf).
Almenn reynsla hefur leitt í ljós, að nám án
prófa stuðlar að losaralegum vinnubrögð-
um og lélegum árangri. Ur þessum ágalla
má bæta með breyttum vinnubrögðum, m. a.
með því að breyta námsmatinu úr mælingu
á magni afkasta í greiningu á gæðum starfs-
ins (kvalitativ analyse av processen). Tekið
skal fram, að nemandi mun ávallt þurfa að
tileinka sér efnislega inntak námsgreinar, ef
fullnægja á kröfum um gæði starfsins, sem
aftur er grundvöllur menntunar í eiginlegri
merkingu.
5. Kennurum og nemendum er nauðsyn
að gagnrýna verk sín. Verkið á að hlutgera
(objektifisera), manninn ekki. Sjálfsmatið,
sem hver og einn gerir — eða ætti að gera
— með hliðsjón af verkum sínum er einka-
mál, nema öðru vísi sé ákveðið. Uppeldis-
gildi sjálfsmats er háð viðkomandi aðila.
Nemandi eða einstaklingur verður að kveða
sjálfur upp þann dóm og heyja sér þannig
aukna sjálfsþekkingu og raunsæi sem er
grundvöllur manngildis. Nemandinn og
raunar kennarinn líka verða að taka gildis-
afstöðu og meta sig sjálfir, þar sem enginn
annar er fær um það og enginn annar má
gera slíkt mat. Annað mál er, ef einstakling-
ur er sjálfráða og tekur eigin ákvörðun að
heyja „opinbera“ samkeppni um réttindi.
Vinna og agi nauðsyn.
6. Það er blekking, sem sennilega á sér
rætur í lítilsvirðingu á námstregum nem-
anda, ef gripið er til þess að sleppa náms-
mati og láta nemandann „fljóta með“ undir
því yfirskyni að honum líði betur. Slíkt er
jafn skaðlegt þekkingarlega sem uppeldis-
lega. Heilbrigð þróun persónuleikans og þar
með „eðlilegri“ námsárangur krefst ávallt
vinnu, sjálfgleymis og aga. Afburðaárangur
við líkamlega vinnu jafnt sem á andlegu og
listrænu sviði krefst ávallt mikils sjálfsagæ
Kvíði og sársauki er óhjákvæmilegur fylgi-
fiskur lífs, sem er þess virði að lifa því. Hér
er ég opinskátt að gagnrýna viðhorf eins og
aðlögunarkenningarnar, þar sem haldið er
fram að aðlögun og hamingju tilfinning séu
nothæf sem endanlegur mælikvarði á geð-
heilsu. Eg tel, að hér hafi menn víxlað
grundvallarskilyrðum og markmiðum. Ég
get ekki farið nánar inn á rökræður um
þessa hluti, en ég neita að ég hafi með því
að taka þessa afstöðu, játast hugsæisstefnn
(idealisme). Eftir mínu áliti hefur þessí
mínu áliti hefur þessi stefna alltaf gefið í
skyn að fátækt og eymd væru eðlileg og (*■
hjákvæmileg mannleg kjör, sem þar að auki
hefði það í för með sér að fólk við góðar að-
stæður geti unnið „góðverk“, siðfræðileg
verk (etiske handlinger).
7. Um aldir hefur verið deilt um gildi
þjálfunar og hins vegar þess, sem óljóst er
nefnt menntun. Ég vil halda því fram, að
munurinn liggi í því, að annað er aðallega
verkbundið en hitt snertir innri gerð per-
sónuleikans, er „selv orientert“. Hvort
tveggja er nauðsynlegt en hentar misjafn-
lega hverjum nemanda, þar sem taka verður
tillit til hæfileikastigs, fræðslu og fyrri
menntunar, aldurs og þjóðfélagsaðstoðu.
HEIMILI OG SKÓLI
78