Læknaneminn - 01.02.1955, Side 18

18
LÆKNANEMINN
Stjórn nýrnanna á vatns- og salt-
innihaldi líkamans, sýrufari og út-
skilnaði úrgangsefna.
A. NaCl og vatnsútskilnaöur.
Neyzla NaCl og vatns er mjög
breytileg frá einum tíma til
annars, og tap á þessum efn-
um eftir öðrum leiðum en
þvagvegum sömuleiðis, t. d.
með svita, lungum og meltingar-
vegum. Vegna concentrations- og
þynningarhæfileika nýrnanna, út-
skilst mjög misjafnlega mikið af
þessum efnum með þvaginu. Neyti
menn t. d. mikils vatns en lítils
salts, verða tubuli að resorbera
minna vatn og hlutfallslega meira
NaCl úr gl.-filtratinu en venjulega.
Það myndast þá mikið þvag með
lágri eþ. Þessi þynningarhæfileiki
nýrnanna er mjög mikilvægur, því
að með honum getur líkaminn
varðveitt saltbirgðir sínar, þótt
hann þurfi að losna við mikið vatn.
Sé hins vegar neytt mikils salts
en lítils vatns, þurfa tubuli að
halda eftir af vatninu án þess að
resorbera NaCl nema að litlu leyti.
Þá hækkar eþ. þvagsins, og er
þetta nefnt concentrationshæfileiki
nýrnanna.
Af framanskráðu er augljóst, að
eþ. þvagsins er nokkuð breytileg
hjá heilbrigðum manni, alveg eins
og þvagmagnið, og getur hún ver-
ið frá 1005 og allt upp í 1030. Yfir-
leitt er eþ. í nokkuð öfugu hlut-
falli við þvagmagnið. Nú getur
fleira hækkað eþ. þvagsins en NaCl
og lítið vatnsmagn. Má þar eink-
um nefna urea. Sykur getur hækk-
að eþ. þvags t. d. við diabetes
mellitus. Við nephrosis t. d. getur
albumin hækkað hana. -— Til þess
að hækka eþ. þvags um 0,001, þarf
að bæta í 1 lítra þvags: 1,47 g
NaCl, eða 2,7 g glucosu, eða 3,6
g urea, eða 3,9 g albumin.
Vatnsútskilnaði nýrnanna er að
miklu leyti stjórnað af nucleus
supraopticus og neurohypophysis,
og ersú stjórn í aðalatriðum þann-
ig: Við mikið vatnstap hækkar
total osmotiski þrýstingurblóðsins,
og þá stimulerar nucl. supraopt.
afturhluta hypophysis til að auka
framleiðslu á antidiuretiska hor-
móninu. Þetta horrnón veldur því,
að nýrun resorbera meira vatn
og eþ. þvags hækkar. Við mikla
vatnsdrykkju minnkar hins vegar
myndun antidiuretiska hormóns-
ins. Ef starf neurohypophysis
truflast eða bilar, verður stjórn-
laus útskilnaður á vatni og getur
sólarhringsútskilnaður orðið 10—
15 1. Sá sjúkdómur heitir diabetes
insipidus.
Hormón úr berki nýrnahettn-
anna eru nauðsynleg fyrir resorp-
tio á Na og Cl, og stjórna henni
að miklu leyti. Ef börkurinn
skemmist, eins og á sér stað í Mb.
Addisoni, tapast mikið NaCl í
þvagi. Vegna salttapsins geta
nýrun ekki haldið í vatnið. Það
verður því lækkað Na og C1 í
plasma, dehydratio og retentio á K.
— Diuretica verka líka flest þann-
ig, að Na-útskilnaður eykst, og
geta nýrun þá ekki haldið í vatnið.
Kvikasilfursdiuretica „blokkera"
t. d. resorptio á Na í tubuli.
Ammoniumklórið og calciumklórið
mynda hins vegar svo mikla
acidosis, að líkaminn verður að
útskilja Na, en það veldur aftur
auknum vatnsútskilnaði.
B. Sýrufar: Einn þátturinn í
því starfi að viðhalda jafnvægi í
samsetningu líkamsvökvanna er
sá að útskilja sýrur og basa um-
fram það, sem líkamanum er nauð-
synlegt og viðhalda þannig sýru-
basajafnvægi hans. Við niðurbrot
á venjulegri fæðu fær líkaminn