Læknaneminn - 01.10.1987, Blaðsíða 22

beinmerg eða gengnar út frá merg-
frumum eða eitilvef. Flestir hallast
nú að því að um sé að ræða grein frá
T-eitilfrumum.
Nær allar NK-frumur mannsins
hafa viðtaka fyrir Fc hluta IgG
(CD16). Einnig hafa þær CD2 sam-
eindina sem bindur rauð kindablóð-
korn. Tilvist komplement viðtaka
hefur verið óljós, en svo virðist sem
NK-frumur beri flestar viðtaka fyrir
C3bi, en líklegast ekki fyrir C3b eða
C3d. NK-frumur hafa ekki yfir-
borðsameindir sem eru einkennandi
fyrir B-frumur s.s. HLA-DR. Sem
fyrr segir þá bera NK-frumur sam-
eindina CDll sem er einkennandi
fyrir einkjarna átfrumur. Hún er þó í
mun minni styrk á NK-frumum.
Sameindin CD5, sem finnst á T-eit-
ilfrumum, sést ekki á NK-frumum.
30-50% NK-fruma bera CD8, sem
er sérkennandi fyrir T-bæli og
drápsfrumur. Einnig hefur fundist
mótefni, HNK-1, sem greinir NK-
frumur nokkuð sérhæft. Tafla 1 gefur
yfirlit yfir þær yfirborðssameindir
sem greindar hafa verið með mótefn-
um á NK-frumum(3,4,5).
Menn hafa átt í miklu basli með
að finna einhverja tæmandi skil-
greiningu á NK-frumum. Ekki gekk
að greina NK-frumur vegna hæfi-
leika þeirra til að miðla eðlislægu
frumudrápi, þar sem einkjarna át-
frumur og virkjaðar T-eitilfrumur
geta einnig innt þetta starf af hendi
við ákveðnar aðstæður. Einna best
gekk að henda reiður á frumunum
eftir einkennandi útliti þeirra. En
fyrst var hægt að greina NK-frumur
vel sérhæft þegar menn fundu ein-
stofna mótefni gegn viðtökum fyrir
Fc hluta IgG. Mótefnin B73.1, Leull
og 3G8 greina öll vækiseiningar(epi-
tóp) á þessum viðtaka(6).
LGL frumurnar eru um 5-10% af
öllum einkjarna frumum í blóði og
milta. Nær öll NK-virkni er miðluð
af LGL. Þó finnast LGL-frumur sem
ekki hafa frumudrepandi eiginleika,
en talið er að slíkar frumur geti
gegnt stjórnunarhlutverki. NK-
frumur hafa hæfileika til að drepa
ýmsar frumur, svo sem margar ill-
kynja æxlisfrumur, sumar fóstur-
frumur og sumar frumutegundir í
beinmerg og hóstarkirtli. Veirusýkt-
ar frumur eru einnig greindar og
deyddar af NK-frumum. Þessar
frumur geta ráðist á syngenískar,
allógenískar og xenógenískar frumu-
gerðir. Svo virðist sem þær geti
greint a.m.k. nokkur væki á yfirborði
markfrumanna en vækin virðast
einnig vera mjög dreifð meðal
frumna(6).
Athuganir á dreifmgu NK-fruma
í rottu hafa sýnt, að helstu aðsetur
frumanna eru lungu, smáþarmar
semog blóð og milta. Þetta gefur vís-
bendingu um hreyfanleika frum-
anna. Rannsóknir in vitro hafa líka
sýnt að NK-frumurnar geta skriðið í
tilraunaglasi að illkynja frumum og
drepið þær. Einangraður hefur verið
þáttur, sem heitir því mikilfenglega
nafni „epidermal cell-derived NK-
cell activity augmenting factor" eða
ENKAF, úr bæði flöguþekjukrabba-
meini semog heilbrigðum epidermal
frumum. Þessi þáttur dregur til sín
NK-frumurnar(chemotaxis áhrif) og
hann getur einnig örvað þær. Því
getum við ályktað að drápsfrumurn-
ar geti skriðið að illkynja æxlisvext-
inum in vivo (7).
NK-frumur hafa fundist í ýmsum
dýrum, s.s mannöpum, nagdýrum,
fuglum og hryggleysingjum. Þær
íinnast í öllum stofnum músa, en
drápsvirkni frumnanna er þó mjög
breydleg. Sumir stofnar hafa mikla
NK-virkni, s.s. C3H og CBA, en til
er stofn sem er án drápsvirkni, beige
mýs(l).
í músum greinast NK-frumurnar
fyrst á 3.-4. viku ævinnar og nær
fjöldi þeirra hámarki á 3. mánuði, en
þeim fækkar síðan jafnt út ævina. í
mönnum er þessu öðruvísi farið. Þar
greinast þær í nýfæddum í litlum
styrk, en fjöldi frumanna vex jafnt
með aldrinum og er iðulega aðeins
meiri í körlum en konum(8). Þó get-
ur fjöldinn aukist við ákveðin skil-
yrði, t.d. í veirusýkingum. Almennt
má segja að við allar þær aðstæður,
sem leiða til aukningar á styrk inter-
ferons, má einnig greina aukningu á
fjölda NK-fruma(l).
Unnt er að auka virkni þessara
frumna með interferon, interleukin-2
ásamt fleiri áreitum. Interferon eyk-
ur virkni NK-frumanna þannig að
dráp næmra markfruma eykst og
frumur sem að venju eru ónæmar
verða næmar og eru deyddar. Inter-
feron virkjar einnig NK-frumur í
óvirku ástandi svo þær öðlast dráps-
hæfileika(5).
Sérhæfni NK-frumanna í grein-
ingu markfruma virðist vera ein-
hversstaðar á milli mikillar sérhæfni
T-frumanna og lítillar sérhæfni ein-
kjarna eða margkirndra átfruma.
Tafla 1. Helstu þekktu yfirborðssameindir NK-fruma
CD2 Viðtaki fyrir rauð blóðkorn úr kind
CD3yð y og ð keðja T-frumu viðtakans
CD16 Viðtaki fyrir Fc IgG
CD8 Yfirborðssameind einkennandi fyrir T-bælifrumur
CDl 1 Yfirborðssameind mest einkennandi fyrir monocyta
T200 Glycoprótein tjáð af frumum blóðmyndandi vefjar
I nterferon-viðtaki Yfirborðssameind greind af mótefninu HNK-1
IL-2-viðtaki
20
LÆKNANEMINN %ps7-40. árg.