Læknaneminn - 01.10.1987, Blaðsíða 49

stað og valda þar með verulegum
vefjaskemmdum.
B. Getuleysi ákveðinna
mótefnaflokka til að binda
klofningarþátt Clq getur
valdið verulegum vefja-
skemmdum
Óuppleystar mótefnafléttur geta
myndast þrátt fyrir óskerta starfs-
hæfni klassíska ferilsins. Eins og áð-
ur hefur verið vikið að eru mótefni af
A gerð ófær um að ræsa klofningar-
kerfið eftir klassíska ferlinum, en sú
geta IgG og IgM mótefna veldur
myndun minni og uppleysanlegri
mótefnaflétta, en annars yrði. Mót-
efnafléttur gerðar úr IgA eiga því
vanda til að vera óleysanlegar,
myndist þær í ákveðnum styrkhlut-
follum mótefnis og mótefnisvaka (sjá
áður). Mótefni af gerðinni IgG, ræsa
klassíska ferilinn illa eða ekki og því
er ekki úr vegi að ætla að mótefna-
fléttur sem þær mynda hafi ekki síð-
ur en IgA mótefnafléttur tilhneig-
ingu til að botnfalla og valda vefja-
skemmdum.
Nú hefur lengi verið vitað að mót-
efnafléttur sem ræsa klofningarkerfið
leika lykilhlutverk í meinsköpun (e.
pathogenesis) fléttusjúkdóma, s.s.
rauðra úlfa. Það kann því að hljóma
hjákátlega að kenna mótefnum er
hafa Fc-hluta sem geta ekki ræst
klofngarkerfið um verulegar vefja-
skemmdir af svipuðum toga. — En
gáum að einu, útfallnar mótefnaflétt-
ur af öllum þrem meginflokkum
mótefna (þ.e. IgG, IgM auk IgA)
hafa þá yfirborðseiginleika að C3b
sem setjast á þær (fyrir tilviljun),
bindast heldur þætti B heldur en
þætti H (eða CRl). M.ö.o. þessir
mótefnaflokkar vekja allir uppbótar-
ferilinn til starfs, þegar þeir hafa fall-
ið út með mótefnisvökum sínum.
Það er einkum tvennt sem skiptir
máli í þessu sambandi. (1) Botnfalln-
ar mótefnafléttur kveikja öflugt
bólgusvar með ræsingu uppbótarfer-
ilsins. Eins og áður sagði myndast
við uppleysingu slíka flóka margrar
ponces). — Auk þess sem þessi gerð
klofningarviðtaka er á átfrumum og
auðveldar þeim að gleypa mótefna-
fléttur er hún á rauðum blóðkornum.
CRl er einn þessara viðtaka og
hann er þýðingarmestur þeirra í
nýuppgötvuðu flutnings- og hreinsi-
kerfl, sem flytur mótefnafléttur til
hins kyrrstæða vefjagleyplakerfis (e.
fixed macrophage system), þar sem
þeim er eytt. í blóðrásinni eru meira
en 90 % CRl á rauðu blóðkornum
og þar gegna þeir a.m.k. tveimur
hlutverkum; annars vegar bindast
þeir mótefnafléttum sem ræst hafa
klofningarkerfið og eru rauðu blóð-
kornin einskonar ferjur í ofangreindu
hreinsikerfi. Hins vegar hafa þeir
bælandi verkun á klofnunarkerfið og
draga úr myndun bólguhvetjandi
efna; þ.e.a.s. CRl á rauðu blóðkorn-
unum hafa samskonar hlutverk og
þáttur H. — Þannig hefur í fyrsta
skipti komið í ljós að frumubundin
prótín geta haft áhrif á gang ferla
sem gerast utan frumanna.
Fínstilltir ferlar, sem grundvallast
á óskertri starfsemi klofningarkerfis-
ins, hefta staðbundna uppsöfnun og
útfellingu ónæmisfléttna í vefjum og
blóðrás. Þeir stuðla að myndun upp-
leystra ónæmisfléttna sem ekki að-
eins komast frá myndunarstað sín-
um með einfaldri dreifingu (e. simp-
le diffúsion) heldur líka með því að
bindast klofningarviðtökum á sér-
hæfðum frumum. Til þess eru sterk-
ar vísbendingar að þessir ferlar séu
hluti af ofangreindu hreinsikerfi,
enda hafa einstaklingar með arf-
bundinn skort ákveðinna klofningar-
þátta, margfalda tíðni fléttusjúk-
dóma (einkum og sér í lagi SLE) í
samanburði við fólk, sem hefur fulla
getu til að draga úr vefjaskemmdum
af völdum botnfallinna mótefna-
fléttna.
Uppgötvun þessa hreinsikerfis
vakti fljótlega þá spurningu, hvort
gallar í þessu kerfi gætu verið orsök
fléttusjúkdóma (e. immune complex
diseases). — í umfangsmiklum
rannsóknum sem þessi spurning
hratt af stað hefur það einmitt komið
á daginn. Sjúklingar með rauða úlfa,
iktsýki og fleiri sjálfsnæmissjúkdóma
hafa margir galla í þessu hreinsi-
kerfi. Eins og áður gat einkennast
þessir sjúkdómar, af útföllnum mót-
efnafléttum í blóðrás og vefja-
skemmdum sem verða vegna kröft-
ugra bófgusvara við eyðingu þeirra.
Eins og oft vill verða í vísindum,
vekur svar við einni spurningu
margar aðrar. Það sem þyrfti nú að
meta er hvort það er léleg binding
ónæmisfléttna við CRl viðtakana á
rauðu blóðkornunum eða ónóg bæl-
ing klofningarkerfísins sem veldur
hinum einkennandi vefjaskemmdum
í þessum sjúklingum.
Svar við þeirri spurningu sem og
mörgum öðrum eiga tvímælalaust
eftir að færa okkur nær orsök þessara
dularfullu sjúkdóma. — Höfundur
þykist þess fullviss, að áframhald-
andi rannsóknir á klofningarviðtök-
unum eigi eftir að auka skilning á
meinsköpun og jafnvel orsök fléttu-
sjúkdóma. Þar með gæti meðhöndl-
un sjúklinga með ofangreinda sjúk-
dóma orðið markvissari og árangurs-
ríkari, en nú er.
C3a og C5a sameindir, margfallt
fleiri en þegar klassíski ferillinn er
ræstur20, auk þess sem myndun þess-
ara efna er margfallt staðbundnari.
Þannig drífur að fjölda kleyfkjarna
átfruma sem taka til við að hreinsa
upp mótefnaflétturnar. Við það
losna út ensím úr meltikornum
* DAF er skammstöfun á enska heit-
inu decay accelerating factor sem gegnir
því hlutverki að bindast þeim C3bBb og
C4bC2a (C3-convertases) sem setjast á
eigin frumur hýsilsins og gera þá óvirka.
LÆKNANEMINN 4Í987-40. árg.
47