Læknaneminn - 01.10.1987, Blaðsíða 13

Gallrauði og sjúkdómar í lifur
Ófeigur Þorgeirsson læknanemi
Risinn
Hver fúlsar við lifrarpylsu, lifrar-
kæfu, hrognum og lifur, léttsteiktri
lifur að hætti hússins, gómsætri
gæsalifur eða lifur yfirleitt í sinni
fjölbreyttu mynd? Fáir hygg ég, enda
skipar hún veigamikinn sess í gastró-
nómískum fræðum.
Lifur er samt annað og meira en
matur. Hún er stórt líffœri svona eitt
og hálft kíló og frá sjónarhóli líffræð-
innar stórmerkileg. Reyndar erum
við að tala um stærsta kirtil líkam-
ans og hlutverkin eftir því margþætt:
Lifur framleiðir albúmín og fjölda
annara próteina í plasma, viðheldur
þéttni blóðsykurs milli mála, er einn
helsti framleiðandi lípíða og lípó-
próteina, umbrýtur efnasambönd, að
ógleymdum útskilnaði á galli út í
meltingarveginn. Er hægt að fara
fram á meira? Jú, sumir ganga svo
langt að kalla hana custodian of the
milieu intérieur og því fylgir ekki lítil
ábyrgð. Má því með réttu kalla þetta
mikla lostœti risann í efnaskiptum lík-
amans. Þarf að taka fram að bilun á
starfsemi lifrarinnar getur haft víð-
tæk áhrif?
Lifrin og gallrauðinn
Margt getur verið til marks um
skerta lifrarstarfsemi. Lifrarensím,
storkuþætdr, gallrauði (bilirubin) og
fleira. Kostir þess að styðjast við
mælingu á gallrauða í blóði þegar
lifrarsjúkdómar eiga í hlut eru þó
ótvíræðir. Hann segir til um starfs-
getu lifrarinnar og er stundum eina
vísbendingin um hvað bjáti á og
hvar. Pá er hann nokkuð örugg
mælistika á starfsgetu hennar. Hin
almenna regla er sú að hann aukist
alltaf. Síðast en ekki síst þá er bæði
auðvelt, einfalt og ódýrt að mæla
gallrauða.
Einn galli er þó á gjöf Njarðar.
Menn verða að hafa haldgóða þekk-
ingu á flóknu samspili gallrauða og
lifrar vilji þeir færa sér þessa kosti í
nyt.
Myndun gallrauða
Gallrauði er niðurbrotsefni hems
og er gerður úr fjórum raðtengdum
pyrrólhringjum, tengdum saman af
þremur kolefnisbrúm. Hann er fitu-
leysanlegur, leysist vel upp í himn-
um fruma og á því greiða leið inn í
þær. Sjötíu til áttatíu prósent gall-
rauðans myndast við niðurbrot á
rauðum blóðkornum í reticulo-endo-
thelialkerfinu í milta og merg. Ekki
bara gömul blóðkorn brotna niður
heldur myndast einnig smáhluti
gallrauða við niðurbrot á hemi í
forstigum rauðra blóðkorna í merg.
Sá hluti gallrauðans sem þannig
myndast við niðurbrot á óþroskuð-
um eða nýmynduðum rauðum blóð-
kornum eykst stórlega í megalóblast-
ískum anemíum og ýmsum öðrum
sjúkdómum. Tuttugu til þrjátíu pró-
sent gallrauðans myndast við niður-
brot á ýmsum próteinum, öðrum en
blóðrauða, sem innihalda hemhópa
og skal þar fyrst telja cýtókróm P-450
oxunarkerfið í lifur. (MYND 1)
Þegar gallrauðinn myndast íjar-
lægist fyrst hemhópurinn úr blóð-
rauða eða öðrum hempróteinum.
Næst oxast hemið fyrir tilverknað
flókins hvatakerfís (hem oxýgenasi) í
frymisnetinu og myndast þá gall-
græna, Fe+3 og CO. Járnið er endur-
nýtt. Gallgræna afoxast síðan í
gallrauða, hvatt af biliverdin redúktasa.
Umbrotakeðjan frá hemi til gall-
rauða fer fram eins og áður sagði í
reticulo-endothelialkerfi milta og mergs
en einnig innan einkjarna átfruma í
Blóðrauði úr gömlum blóðkornum
| c. 70%
Hem Biliverdin
Hem---------------► Gallgræna -------------
Oxygenasi Redúktasi
I c. 30%
MYND 1.
Gallrauði er lokaafurð umbrota á hemi. Við ýmsa blóðsjúkdóma verður
áberandi aukning á gallrauða í merg.
Gallrauði
(c. 300 mg/dag)
LÆKNANEMINN 34987-40. árg.
11