Læknaneminn - 01.10.1987, Blaðsíða 26

Hlutverk NK-fruma
Mögulegt er að NK-frumur geti
komið í veg fyrir myndun krabba-
meins, en þýðing þeirra gegn mynd-
un meinvarpa virðist nokkuð ljós.
Einnig hafa þessar frumur hlutverk í
baráttu líkamans gegn utanaðkom-
andi örverum; veirum, bakteríum og
sníkjudýrum. Nýrri vitneskja hefur
varpað ljósi á enn annað hlutverk
þessara fruma, en það er stjórnun á
vexti og starfi eitilfruma og annarra
blóðfruma s.s. forstigsfruma hvítra
og rauðra blóðkorna. Ekki hefur ver-
ið skýrt á hvern hátt frumurnar inna
af hendi þetta margslungna verk, en
gera má ráð fyrir að því sé miðlað
með ýmsum leysanlegum þáttum
sem NK-frumurnar framleiða.
Frumur með svona víðtækt starf
hljóta að vera mjög miðlægar í við-
haldi á homeostasis lífveru.
Fyrst skulum við athuga þátt
NK-frumanna í krabbameini. 1 til-
raunum með æxli sem sett voru í
mýs kom í ljós að NK-frumur voru
hæfar til að drepa krabbameinsfrum-
urnar og hemja æxlisvöxtinn. Þetta
frumudráp er háð því hversu næmar
krabbameinsfrumurnar eru fyrir
NK-virkninni rétt sem styrk NK-
virkninnar í viðkomandi músum.
Rannsóknir hafa leitt í ljós að öfugt
samband er milli NK-virkni eins og
hún mælist in vitro og hæfileika NK-
næmra krabbameinsfruma in vivo að
fjölga sér og dreifast(15). En ekki er
alveg víst hvort NK-frumurnar hafi
sömu virkni gegn sjálfsprottnum
krabbameinum í dýri, nema ef vera
skyldi virkni gegn lymfópróliferatív-
um sjúkdómum. í músum, sem hafa
ekki NK-virkni, svokölluðum beige
músum, myndast illkynja lymphoma
oftar en hjá samanburðarmúsum.
Hjá mönnum finnst einnig skortur á
NK-virkni og hefur sú sjúkdóms-
mynd verið kennd við Chediak-Hig-
ashi, en hjá þessum sjúklingum
finnst hækkuð tíðni lymfóprólifera-
tívra sjúkdóma(7,14). Fundist hefur
hærri tíðni hvítblæðis hjá beige mús-
um, miðað við mýs með eðlilega
NK-virkni, eftir geislameðferð. Einn-
ig hefur sést að sarkmein af völdum
metýlcholanthrene myndast frekar í
músum með bælda NK-virkni af
völdum sterameðferðar(14).
NK-virknin er bæld hjá einstak-
lingum með langt genginn illkynja
sjúkdóm. Svo er reyndar einnig um
aðra þætti ónæmiskerfisins. Ekki er
vitað hvort þessi bæling á NK-virkn-
inni gefi illkynja frumum aukið svig-
rúm til að meinvarpast. Spurningin
er hvort bæld NK-virkni leiði af sér
krabbamein, eða hvort krabbamein-
ið bæli NK-virknina þegar það hefur
hreiðrað um sig.
Nokkur atriði mæla gegn mikil-
vægi þessara fruma í því að deyða
krabbameinsfrumur þegar æxlið hef-
ur á annað borð hreiðrað um sig. í
fyrsta lagi þá hafa sjúklingar með
krabbameinsvöxt á byrjunarstigi
eðlilega NK-virkni. í öðru lagi hafa
eitilfrumur úr æxlum lága NK-
virkni. í þriðja lagi eru æxli frekar
lítt næm fyrir NK-virkni og að lok-
um þá standa horfur sjúklinga með
krabbamein á byrjunarstigi í engu
samhengi við virkni NK-fruma(lO).
Vandamálið sem við blasir er af
hverju æxlisfrumurnar eru svo
ónæmar gegn virkni NK-frumanna
og hvernig hægt er að sneiða hjá
þessu og gera NK-frumurnar hæfari
til að brjóta á bak aftur hinar ill-
kynja frumur. En hví eru NK-frum-
urnar ekki árangursríkari í viðureign
sinni við æxli? Það gæti verið vegna
ónógs styrks NK-fruma við æxlið eða
vegna þess að krabbameinsfrumurn-
ar hafa einhvern hæfileika til að verj-
ast drápi. Einnig gæti tilvist bæli-
fruma eða bæliþátta, s.s. PGE„ kom-
ið í veg fyrir fulla NK-virkni(lO).
Menn hafa deilt mikið um hlut-
verk NK-frumanna í að koma í veg
fyrir myndun krabbameins og víst er
að sumir telja að of miklar vonir hafi
verið bundnar við frumurnar. Erfitt
hefur verið að sýna fram á að lækkuð
NK-virkni leiði af sér aukna hættu á
krabbameini. Það sem þó virðist
vera nokkuð ljóst er að hin minnk-
aða virkni leiðir af sér hækkaða tíðni
lymphoproliferatívra sjúkdóma.
Þetta gæti endurspeglað stjórnunar-
hlutverk NK-fruma í blóðmyndandi
vef(sjá síðar).
Þó svo að NK-frumur séu hæfar
til að drepa autolog krabbameins-
frumur, þá er það dráp ekki jafn öfl-
ugt og þegar um er að ræða dráp á
illkynja frumulínum in vitro, s.s.
K562. Þessi frumulína, sem er úr er-
ythromyeloid æxli úr manni, er mik-
ið notuð til að meta NK-virkni.
Niðurstöður liggja fyrir um að 90-
99% krabbameinsfruma sem gefnar
eru dýri i.v., deyja á fyrstu 24 klst.
Komið hefur einnig í ljós að NK-
frumur hafa hér mikilvægu hlutverki
að gegna varðandi eyðingu þessara
fruma og fyrirbyggingu myndun
meinvarpa. Þetta er byggt á því, að
náið samhengi er á milli NK-virkni
og mótstöðu gegn meinvarpamynd-
un. Beige mýs fá t.d. mörg meinvörp
í tilraunum sem þessum og sama
gildir um mjög ungar mýs, er hafa
óþroskaða NK-virkni. Með því að
bæla NK-virkni með efnum, s.s.
cyclophosphamíð, barksterum eða
estradiol, má fá fram stóraukna
myndun meinvarpa í músum. Þá
koma meinvörp í líffæri utan lungna,
s.s. lifur, sem gerist helst ekki í þess-
um tilraunum þegar NK-virknin er
ekki bæld. Hægt er að leiðrétta
bældu NK-virknina í þessum mús-
um með því að gefa þeim NK-frum-
ur og verður þá tíðni og dreifing
meinvarpa með svipuðum hætti og
hjá músum með eðlilega drápsvirkni
(15).
Nú í seinni tíð hafa komið fram
gögn sem gefa til kynna lífeðlisfræði-
24
LÆKNANEMINN »1987-40. árg.