Læknaneminn - 01.10.1987, Síða 24

komi fyrr fram í þroskun T-eitil-
frumunnar og séu því eldri þróunar-
lega. Kannski má líta á þær frumur
sem sýna eðlislægt frumudráp, NK-
frumur, sem fyrirrennara sérhæfðara
kerfis sem byggt er upp af frumum
með mikla greiningarhæfni. Eitt af
því sem styður þetta er sú staðreynd,
að T-hjálpar og drápsfrumur tjá y og
ð keðjur, en NK-frumurnar tjá ekki
Ct og þ keðjurnar(ll).
Væki þau sem NK-frumurnar
greina eru að ölium líkindum
glycosyleruð og hafa verið einangruð
með sameindarþunga 140K, 160K,
190K og 240K. Margar misnrunandi
frumugerðir geta borið þessar sam-
eindir og telja menn því að hér sé
a.m.k. að hluta til um að ræða vel
varðveitt væki sem tjáð eru á fóstur-
skeiði, þ.e. affrumum sem eru í vexti
og þroska, en eru einnig tjáð af
krabbameinsfrumum. Komið hefur í
ljós að næmi krabbameinsfruma fyr-
ir NK-virkni stendur í öfugu hlutfalli
við sérhæfingu þeirra, þannig að illa
sérhæfðar frumur eru mun næmari
fyrir virkninni en vel sérhæfðar.
Einnig hefur verið stungið upp á
transferrin(TF) viðtakanum sem
mögulegu væki fyrir frumudráp NK-
fruma. Beint samhengi hefur mælst
milli þéttni þessa viðtaka í frumum
og næmi þeirra fyrir NK-virkni(4).
Virkni gegn TF viðtakanum gæti vel
endurspeglað mögulegt hlutverk
NK-frumanna í stjórnun blóðmynd-
unar og hafa menn látið sér detta í
hug að virkni þessara fruma gegn
krabbameinsfrumum gæti einungis
verið afleiðing af þessu grunnstarfi
frumanna. Nýlegar rannsóknir(13)
gefa þó til kynna að sambandið milli
þéttni þessa viðtaka og næmi fyrir
NK-frumudrápi sé ekki einhlýtt. Því
er ljóst að ekki eru öll kurl komin til
grafar hvað viðkemur TF-viðtakan-
um.
Glycoprótein af veiru-uppruna
kalla fram NK-frumuvirkni. Líklega
er um að ræða tilvist veiru-ættaðra
sameinda í himnu sýktu frumunnar
(4). Sá möguleiki er fyrir hendi að
NK-frumurnar greini markfrumur
sínar vegna afbrigðilegra sykrunga í
frumuhimnunni. Krabbameinsfrum-
ur hafa einmitt mjög umbreytta
sykrunga á yfirborði sínu(14).
Sú hugmynd hefur verið viðruð
að markfrumugreining NK-frum-
anna sé grundvölluð á fjarveru vefja-
flokkanna(MHC-vækjanna), þannig
að öll „fórnardýr" NK-frumanna
ættu það sameiginlegt, að tjá ekki
MHC-væki. Þetta myndi því vera öf-
ugt við greiningarstarf T-eitilfruma.
Því gæti verið að starf NK-frumanna
sé að drepa þær hýsilfrumur sem
ekki tjá MHC-væki á yfirborði sínu í
framhaldi af interferon örvun í
ónæmissvarinu. Slíkar frumur hljóta
að teljast hættulegar þar sem þær
gætu sloppið undan T-frumu grein-
ingakerfinu. M.t.t. krabbameins þá
gæti náttúran hafa séð svo um að T-
eitilfrumur myndu deyða þær ill-
kynja frumur sem hefðu MHC á yf-
irborði sínu, en greiningarkerfi óháð
MHC(NK-frumur) væri til þess ætl-
að að uppræta illkynja frumur sem
ekki hefðu MHC-vækin. Fósturfrum-
ur og óþroskaðar blóðmyndandi
frumur hafa lítið eða ekkert af
MHC-vækjum á sínu yfirborði.
Sumar veirusýkingar leiða til þess að
hinar sýktu frumur missa hæfileik-
ann til að tjá MHC-vækin. Því er
hér þörf fyrir varnarkerfi, sem er
óháð hinu MHC-skorðaða kerfi, til
þess að drepa frumur sem ekki tjá
MHC-vækin(7).
Tengsl NK-fruma við markfrumu
virðist vera háð Mg+2 og Ca+2 og
calmodulin hefur hér mikla þýðingu
(3,4).
B. Virkjun NK-frumanna
Næsta skrefið í eðlislæga frumu-
drápinu felst í vikjun NK-frumanna
sjálfra. Eitt hið fyrsta sem menn hafa
greint eftir að NK-frumurnar hafa
tengst markfrumum er myndun
milliefna súrefnisefnaskipta(oxygen
intermediates). Með því að nota efni
er hvarfast við hydroxyl(OH) radi-
kala hefur verið hægt að upphefja
NK-virknina. Myndun þessa fríu
radikala virðist því vera nauðsynleg
forsenda þessarar virkni en radikal-
arnir orsaka líklega peroxíðeringu á
himnum. Ekki er vitað á hvern hátt
þessir radikalar myndast né hvaða
hlutverki þeir nákvæmlega þjóna, en
þeir gætu tekið þátt í eyðingu
markfrumunnar(sbr. eyðing sýkla af
hálfu margkirndra og einkjarna át-
fruma). Talið er þó að þeir myndist í
framhaldi af tengingu NK-frumunn-
ar við markfrumuna. Þá á sér stað
röskun á frumuhimnu NK-frumunn-
ar sem leiðir til innflæðis Ca+2 (þ.e.
afskautun á sér stað á frumuhimn-
unni), en Ca+2 er talið síðan virkja
oxíderandi ensím. Ensím þetta getur
af sér súrefnis-milliefnin. Innflæði
Ca+2-jóna er nauðsynleg forsenda
seytrunar og frumudráps og NK-
frumudráp er hindrað með notkun
Ca+2-blokkera svo sem verapamíl.
Transmetýlering á fosfólípíðum í
himnu og virkjun á fosfólípasa A2
eru einnig nauðsynlegir þættir varð-
andi frumudráp. Efni sem koma í
veg fyrir metyleringu koma nær al-
veg í veg fyrir NK-virni. Einnig
kemur lipomodulin, prótein er hem-
ur fosfólípasa A2 í veg fyrir frumu-
dráp. Ekki er vitað á hvern hátt
metylering á fosfólípíðum og virkjun
á fosfólípasa A2 koma inní þessa
heildarmynd. Akveðnar hugmyndir
hafa þó verið á lofti og skal rætt hér
um eina tilgátu(4). Þegar NK-frum-
an tengist markfrumunni þá ræsist
ensímið fosfólípíð metýltransferasi
I,(PMT I) sem snýr inní cytosol.
PMT I hvatar metýleringu fosfati-
dýletanólamíðs(PE) í fosfatidýl-N-
mónómetýl-etanólamín(PNE). PNE
breytir þá um stöðu, gengur frá innri
22
LÆKNANEMINN ^987-40. árg.