Læknaneminn - 01.10.1987, Síða 37

uppbótarferlinum þetta kleyft er að
með því að stuðla að samgildum
tengingum C3b á yfirborð fléttunn-
ar, dregur úr þeim kröftum (bæði
sértækum og ósértækum) sem halda
einstökum einingum hennar sam-
an.18 Þannig liðast mótefnafléttan
upp í smærri einingar sem berast út í
vökvafasann og vegna hárrar þéttni
C3b sameinda á yfirborði þeirra
bindast þær greiðlega frumum sem
hafa CRl viðtaka í frumuhimnu
sinni; (sjá síðar).
Það er einkum tvennt sem hafa
skyldi í huga í þessu sambandi. Ann-
ars vegar getur klofningarkerfið
komið í veg fyrir útfellingu tíu sinn-
um meira magns mótefnafléttna en
það getur leyst upp þegar þær eru
útfallnar.2 Hins vegar er mikill mun-
ur á því hvað þessir ferlar valda
miklu bólgusvari. Þ.e.a.s. það mynd-
ast færri C3a og C5a sameindir með-
an ónæmiskerfið kemur í veg útfell-
ingu fléttnanna heldur en gerist þeg-
ar þær eru leystar upp.20
C. Klofningarviðtakar í
frumuhimnum
Á þessari öld hefur þekking okkar
á starfi og hlutverki klofningarþátta í
blóðvökva margfaldast. í nokkra
áratugi höfum við þekkt klofningar-
viðtaka á frumuhimnum, sem eðli-
legast er að líta á sem frumubundna
þætti klofningarkerfisins, og markast
umfjöllunin hér á eftir af því við-
horfi. Nú eru rannsóknir á þessum
viðtökum og þýðingu þeirra í eldlínu
rannsókna á klofningarkerflnu.
Klofningarafleiður hafa marg-
þætta lífvirkni, sem m.a. kemur fram
við bindingu þeirra á klofningarvið-
taka á sérhæfðum frumum. Upp-
leystar klofningarafleiður verka sem
t.d. hormón (C3e veldur losun kleyf-
kjarna átfruma úr beinmerg), efna-
togsþættir (e. chemotoxic factors)
(t.d. C3a og C5a) og boðefni (C3a
miðlar losun histamíns úr mastfrum-
um og samdrætti í sléttum vöðvum).
Fastbundnar (e. fixed) klofningaraf-
leiður (C3b og C4b) eru bindlar10 (e.
ligands) klofningarviðtaka í frumu-
himnum og auðvelda t.d. átfrumum
að gleypa sameindir og örverur sem
eru klæddar þessum klofningar-
bindlum. — Að öllum líkindum er
þetta meginhlutverk klofningarkerf-
isins, þ.e. að bindast sameindum á
yfirborði örvera og auðvelda þannig
átfrumum að innbirgða þær.
Af mismunandi byggingu klofn-
ingarafleiða er ljóst að viðtakar
þeirra hafa a.m.k. ólík bindiset.
Margt er enn á huldu um þá innan-
frumuferla sem tengjast þessum við-
tökum, og þá þýðingu sem þessir
viðtakar hafa í ónæmissvörum. Þessi
ritgerð fjallar um undirflokk þeirra
klofningarviðtaka sem hafa bindiset
fyrir fastbundnar C3-afleiður.
Ross DM og Medof ME skipta
rannsóknarsögu klofningarviðtaka
fyrir C3-afleiður í þijú tímabil.3 Hið
fyrsta hefst um aldamótin á þeirri
uppgötvun að við ákveðnar aðstæður
bæði „in vivo“ og „in vitro“ loddu
örverur við blóðfrumur. Sýnt var
fram á að þessi samloðun átti sér
ekki stað fyrr en að ákveðnir klofn-
ingarþættir bundust samgildum
tengjum við örverurnar. Leitt var að
því líkum að þessar klofningarafleið-
ur sem bundist höfðu örverunum
hefðu viðtaka á ákveðnum blóðfrum-
um úr því að þær bundust sumum
frumum en ekki öðrum. Þessir við-
takar voru nefndir IA þættir (e. im-
mune adherance factors). Seinna
varð ljóst að C3 var Iykillinn að
þessari samloðun sem sýnt var að
hefði líffræðilegt mikilvægi, úr því að
hún jók getu átfruma til þess að
gleypa örverur. Eftir miðja öldina
kom í ljós að mótefnafléttur loddu
líka við þessar frumur og var klofn-
ingarkerfið einnig nauðsynlegur
þáttur í þeirri samloðun.
Annað rannsóknartímabilið hófst
árið 1968 með tilkomu „rosetting“
aðferðarinnar, sem notuð var til þess
að finna sértækni bindinga milli
klofningarbindla og klofningarvið-
taka. Með þessari tækni var upp-
götvað að C4b og C3b sameindir
fastbundnar örverum og mótefna-
fléttum gátu miðlað „immune adher-
ance“. Afólíku næmi viðtakanna fyr-
ir C3b afleiðum voru greindar mis-
munandi viðtakagerðir. Á þessum
tíma uppgötvuðust klofningarviðtak-
ar á B-eitilfrumum. Sömuleiðis voru
auðkenndir stjórnþættir í klofningar-
kerfinu. Einn þeirra var blóðvatns-
hvatinn; C3b/C4b tálmi10 (e. inhibi-
tor) sem gengur oftar undir nafninu
þáttur I (e. I factor). Hinir voru
hjálparþættirnir10(e. cofactors); þátt-
ur H (e. H factor) og C4bp (e.
C4-binding protein). Nú er vitað að
þessi stjórnprótín valda niðurbroti
C3b (sjá mynd 2) og C4b í vel skil-
greind umbrotsefni. Þessi prótín þ.e.
þáttur H, C4bp og þáttur I auk CRl
(sjá síðar) eru helstu bremsurnar í
klofningarkerfinu.
Við leit að klofningarviðtökum á
hinum ýmsu frumugerðum kom í
ljós að þá er ekki aðeins að finna á
blóðfrumum (rauðum blóðkornum,
kleyfkjarna átfumum, forverum
vefjagleypla (e.monocytes), B- og
sumum T-eitilfrumum), heldur líka
á vefjagleyplum, „podocytum"
(þekjufrumur í nýrnagauklum) og á
netfrumum (e. dendritic reticulum
cells) sem eru sérhæfðir vefjagleyplar
í eitlum.
Þessu fylgdu rannsóknir á hlut-
verki klofningarviðtakanna á þessum
frumum. M.a. kom í ljós að þeir
auðvelduðu átfrumum (bæði hnatt-
kjarna og kleifkjarna) að gleypa og
drepa bakteríur sem komist höfðu í
tæri við mótefni. f fyrstu var talið að
klofningarviðtakar átfrumanna miðl-
uðu bæði þeim lífefnafræðilegu (stór-
aukinni súrefnisneyslu, aukinni los-
LÆKNANEMINN ^987-40. árg.
35