Læknaneminn - 01.10.1987, Síða 64

cell-, epidermoid cell carcinoma,
adenoacanthoma, sarcoma og cysta-
denocarcinoma (1). Mikilvægt er að
greina á milli þessara æxla vegna
þess að horfur sjúklinga geta verið
mismunandi eftir því af hvaða teg-
und æxlið er. Adenocarcinoma hefur
verstar horfur. U.þ.b. 65% æxla í
brisi eru staðsett í höfði (caput).
Næst algengast er að þau séu stað-
sett í bol (corpus) eða um 30%.
U.þ.b. 5% æxla eru staðsett í hala
(cauda) (2).
Við stigun á þessu krabbameini er
notað aðferð sem gjarnan er kennd
við krabbameinsskrána í Vermont í
Bandaríkjunum (23)
I — æxli bundið við brisið.
II — æxlið hefur dreift sér til nær-
liggjandi eitla
III — fjarmeinvörp.
Við greiningu er meiri hluti sjúkl-
inga á stigi III (2). Algengast er að
finna meinvörp í lifur og nærliggj-
andi eitlum. Einnig er oft að finna
meinvörp í lífhimnu (peritoneum),
lungum og nýrnahettum (2). ífar-
andi vöxtur í nærliggjandi æðar og
taugar og á nærliggjandi líffæri er
ekki óalgengur. Æxli í höfði vaxa
gjarnan í skeifugörn en æxli í bol og
hala geta vaxið yfir á maga, ristil og
milta (2)
Tafla 1.
Einkenni sjúklinga með
briskirtilskrabbamein (37)
Gula 59%
Verkur í epigastrium 47%
Megrun 40%
Fituskita 32%
Ógleði 31%
Verkur í hægri efri fjórðungi 28%
Bakverkur 26%
Uppköst 26%
Óljósir kviðverkir 24%
Fyrirferð í kvið 22%
Niðurgangur 17%
Verkur í vinstri efri fjórðungi 12%
Klinisk einkenni
Sjúkdómurinn er yfirleitt langt
genginn við greiningu. Byrjunar-ein-
kenni koma oft seint og eru gjarnan
væg og ósérhæfð (24). Einkenni geta
verið margbreytileg og er ekkert
þeirra sértækt (pathognonomiskt)
fyrir briskirtilskrabbamein. Gula,
verkur, og megrun eru þau einkenni
sem algengust eru. Gulan er stíflu-
gula og algengasta einkenni hjá þeim
sem hafa æxli í höfði kirtilsins og er
oft verkjalaus (1,2). Ef sjúkl. með
æxli í bol eða hala fá gulu er það til
marks um að veruleg útbreiðsla hef-
ur orðið á æxlinu t.d. í lifur eða eitla
við gallganga (25). Verkur er oft
upphafseinkenni hjá þeim sem hafa
æxli í bol eða hala. Verkurinn er oft-
ast staðsettur í epigastrial svæðinu,
en getur verið um allan kvið og jafn-
vel leitt aftur í bak. Sumir sjúklingar
kvarta eingöngu um verk í baki.
Verkurinn er gjarnan stöðugur og oft
verri á nóttu en degi. Megrun sjúkl-
inga með briskirtilskrabbamein get-
ur verið mismikil og samfara henni
er oft lystarleysi, niðurgangur svo og
almennur slappleiki. Ekki eru tengsl
á milli þess hve megrunin er mikil og
staðsetningar eða stærðar æxlisins
(2).
Ógleði og uppköst geta verið til
staðar og tengjast þau einkenni
gjarnan ífarandi vexti í skeifugörn
eða maga svo og útbreiddum mein-
vörpum í Iífhimnu (1). U.þ.b. 1/4
sjúklinga hefur þreifanlega fyrirferð-
araukningu í kviðarholi (26). Ef
rennslishindrun er á galli niður í
skeifugörn getur sjúkl. fengið fitu-
skitu (steatorrhea). Sykurþol sjúkl-
inga getur verið skert og geta þeir
haft hækkun á fastandi blóðsykri
(hyperglycemia). Blóð í hægðum og
blóðug uppköst geta komið fram hjá
sjúklingum sem hafa ífarandi vöxt í
skeifugörn eða maga (2).
Sjaldgæfari einkenni eru bláæða-
bólga (thrombophlebitis), bláæðarek
(thromboembolism), bráð briskirtil-
bólga (acut pancreatitis), vökvi í
kviðarholi (ascites) og geðrænar
breytingar eins og þunglyndi (1).
Ekki hefur tekist að ákvarða neinn
einn hóp fólks sem áhættuhóp fyrir
krabbamein í brisi, en rétt er að hafa
sjúkdóminn í huga ef sjúklingur yfir
fertugt hefur eitt eða fleiri af eftir-
töldun einkennum: Stíflugula, nýleg
og óskýrð megrun sem er meira en
10% af fyrri líkamsþyngd. Nýlegir
óútskýrðir verkir í efri hluta kviðar-
hols og/eða mjóbaki, meltingartrufl-
anir (dyspepsia) þar sem rannsóknir
á efri hluta meltingarvegar (vélinda,
maga og skeifugörn) hafa reynst eðli-
legar, nýleg sykursýki án áhættu-
þátta eins og offitu eða fjölskyldu-
sögu, skyndileg fituskita eða bráð
briskirtilbólga. Þar sem reykingar
eru hugsanlegur áhættuþáttur sjúk-
dómsins ætti grunur um hann að
vera sterkari ef sjúklingur með eitt-
hvert af þessum einkennum reykir
(2).
Blóðrannsóknir
Blóðrannsóknir eru oft lítið
hjálplegar við greiningu. Niður-
stöður blóðrannsókna á sjúkiingum
með briskirtilkrabbamein geta verið
innan eðlilegra marka jafnvel þegar
sjúkdómurinn er langt genginn með
fjarmeinvörpum (2). Sökk er mjög
Tafla 2 Niðurstöður blóðrannsókna sjúklinga með briskirtilskrabba
mein (37) Hækkað sökk 88%
Hækkaður alkaliskur fosfatasi 81%
Hyperbilirubinemia 67%
Fastandi hyperglycema 49%
Anemia 48%
Hækkaður amylasi 16%
62
LÆKNANEMINN V1987-40. árg.