Læknaneminn - 01.10.1987, Page 65

Mynd 1
Flæðirit fyrir greiningu briskirtilsskrabbameins
Grunur um æxli í brisi
S Lítill hnútur eða óljós stækkun með kölkun \ Ómun/tölvusneiðmynd \ Engin massi Stór massi / \
\ \ Gallgangar ekki víkkaðir Gallgangar víkkaðir
ERCP ERCP \ Fínnálarástunga á æxli \ ERCP \ ERCP eða PTC \ Fínnálarástunga
oft hækkað. Blóðleysi (anemia)
vegna blæðingar frá ífarandi vexti í
meltingarveg eða vegna næringar-
skorts er ekki óaigengt (1). Hjá sjúkl-
ingum með æxli í höfði brissins getur
bilirubin, alk.fosfatasi, ASAT
(GOT) og ALAT (GPT) verið
hækkað. Hækkuð gildi á ASAT og
alk.fosfatasa geta bent til lifrarmein-
varpa (24). Hækkun á fastandi blóð-
sykri sést hjá sjúklingum með bris-
kirtilskrabbamein í tæplega 50% til-
fella (37). Sjaldgæfari rannsóknar-
niðurstöður eru hækkun á amylasa,
væg hækkun á LDH og lækkað gildi
á albumini (24).
Ekki hefur tekist að finna ákveð-
inn æxlisvísi (tumor marker) sem er
nægilega sértækur (specific) fyrir
briskirtilkrabbamein. Gerðar hafa
verið athuganir með m.a. CEA
(carcinoembryonic antigen) (26),
GT-II (Galactosyltransferase iso-
enzyme II) (1), alfafetoprótein (1),
carbohydrate antigen (CA 19-9)
(26) og TPA (tissue polypeptide ant-
igen) (25). Þessir æxlisvísar hafa
reynst vera hækkaðir í mismiklum
fjölda sjúklinga með briskirtil-
krabbamein, en hafa enn fremur ver-
ið hækkaðir í ýmsum öðrum krabba-
meinum í líkamanum og því lítt
hjálplegir við greiningu á briskirtil-
krabbameini. CA 19-9 og TPA hafa
þó reynst ágætlega til að greina á
milli krabbameins og langvinnrar
bólgu í brisi (26).
Greiningaraðferðir
Greiningaraðferðir við briskirt-
ilkrabbamein hafa breyst talsvert
undanfarin ár með tilkomu nýrrar
tækni eins og ómunar, tölvusneið-
myndar og ERCP. Lengst af var
kviðrista (laparotomia), þá gjarnan
með sýnatöku úr brisi og/eða lifur
algengasta greiningaraðferðin (27).
Nú er mælt með ómun eða tölvu-
sneiðmynd sem fyrstu rannsókn (sjá
mynd 1) þegar grunur vaknar um
æxli í brisi (1,2). Þessar rannsóknir
eiga að styðja hvor aðra. Ómun er
yfirleitt betri rannsókn hjá grönnu
fólki en tölvusneiðmyndin betri hjá
þeim sem eru gildvaxnir (retroperi-
toneal fita). Tölvusneiðmyndin er
nokkuð nákvæm rannsókn á brisi og
í einni rannsókn kom fram að 89%
æxla í brisi greindist með tölvusneið-
myndun (26). Æxli í höíði briskirtils
sjást nákvæmar með ómun en æxli í
bol og hala greinast oft betur með
tölvusneiðmynd. Ómun hefur þá
kosti fram yfir tölvusneiðmyndina að
rannsóknin er ódýrari og sjúklingur
verður ekki fyrir geislun. Hclstu gall-
ar ómunar eru hins vegar þeir, að
vökvi í kviðarholi, loft í görnum og
fyrri skurðaðgerðir á kvið geta trufl-
að rannsóknina (2). Þessi atriði þarf
m.a. að hafa í huga þegar verið er að
ákveða hvora rannsóknina á að gera.
Ef breytingar sjást á brisi eða grunur
um breytingar eftir ómun/tölvu-
LÆKNANEMINN VigsiAO. árg.
63