Læknaneminn - 01.04.1991, Blaðsíða 39

Lyfin sem við notum
Af þeim lyfjum sem nú eru í notkun eru um 50%
óhandhverf efni, um 25% eru hreinn ísómeri en um
25% eru notuð sem blanda af tveimur eða fleiri
ísómerum (handhverfum). Þau lyf sem eru hreinn
ísómeri má stundum þekkja á nafninu, t.d. levódópa,
cisordinól, dextróamfetamín, dextróprópoxífen en í
öðrum tilvikum ekki, t.d. tímólól, naproxen, petidín
og ampisillín. Það mál sem hér er til umfjöllunar
varðar fyrst og fremst síðasta flokkinn, þ.e. þau lyf
sem notuð eru sem blanda ísómera eða m.ö.o.
rasemisk blanda. Um er að ræða um fjórðung allra
virkra efna sem nú eru í notkun, þannig að hér á landi
eru þetta 200-250 efni eða að 1 íkindum 400-500 sérlyf.
í þessum hópi eru t.d. flestir betablokkarar, allir
kalsíumblokkarar, og fjöldinn allur af verkjalyfjum,
gigtarlyfjum. geðlyfjum, magalyfjunt, hormóna-
lyfjum, sýklalyfjum, o.s.frv. Þegar við notum slfk lyf
erum við ekki að gefa eitt virkt efni, eins og við
kannski höldum, heldur 2 eðajafnvel fleiri; m.ö.o. við
erum aðgefalyfjablöndu. í bestafalli erum viðað gefa
blöndu af tveimur efnum þar sem bæði eru jafn virk
eða annað er virkt og hitt hefur engin áhrif i
líkamanum; en því miður er málið ekki alltaf svo
einfalt. Það skal tekiðskýrt fram að rannsóknirá þessu
sviði eru á byrjunarstigi og einungis fáein lyfjanna
hafa verið vandlega rannsökuð.
Eiginleikar efnanna almennt
Almennt gildir um handhverf efni að báðar
(allar) handhverfurnar haga sér nákvæmlega eins í
óhandhverfu umhverfi eins og l.d. í hreinni
vatnslausn. Þannig hafa þærsanta leysanleika, jónun,
dreifingarstuðul, bræðslumark o.s.frv. Aftur á móti
haga handhverfurnar sér ólíkt í umhverfi sem er
handhverft, þ.e. inniheldur mikið af ýmis konar
handhverfum efnum. Lifandi umhverfi er dæmigert
handhvert't umhverfi þarsem mikiðeraf handhverfum
enzýmum, ferjum, himnum með meiru. I lifandi
umhverfi haga mismunandi handhverfur efna sér nær
undantekningarlaust ólíkt. Næstum öll lyf verka
þannig að þau tengjast á viðtaka en viðtakar gera
greinarmum á handhverfunt. Það vakti t.d. nokkra
furðu þegar fram kom lyf sem var bæði alfa- og beta-
blokkari en þetta lyf var labetalól. Labetalól hefurtvö
handhverf kolefnisatóm og er því blanda fjögurra
ísómera og nú hefur komið í Ijós að einn ísómerinn
hefur alfa-blokkandi verkun, annar hefur beta-
blokkandi verkun en tveir hafa hvorugt.
Mismunandi lyfjahvörf
Vitað er að frásog, dreifing og brotthvarf
handhverfa getur verið ólíkt. Leysanleiki í vatni og
einföld dreifing (diffusion) eru í eðli sínu óhandhverf
ferli en hins vegar gera virkur flutningur,
próteinbinding og umbrot greinarmun á
handhverfum. Hér á eftir verða rakin nokkur þekkt
dæmi um slíkt.
Frásog og aðgengi,
Ef mikill munur er á frásogi eða aðgengi
handhverfanna frá meltingarfærum og
handhverfurnar hafa ólíkar verkanir, getur munað
miklu á klíniskri verkun lyfsins eftir því hvort það er
gefið í inntöku eða sem stungulyf.
• L-dópa frásogast hraðar en D-dópa en aðgengi
beggja formanna er það sama.
• 1-metótrexat er frásogað virkt og aðgengi 1 og d
formsins er í hlutfallinu 100/25.
Bindingur við albúmín.
Bindingur við plasmaprótein hefur mikla
þýðingu fyrir dreifingarrúmmál og klerans í lifur og
nýrum og þar með á helmingunartíma lyfsins í blóði.
• Tryptófan binst í hlutfallinu 1/d = 100/1.
• Oxazepam binst í hlutfallinu S(+)/R(-) = 35/1.
• Virkaformiðafprópranólóli,S(+),binstminnaen
R(-)-formið.
Binding í vefium.
• Virka formið af própranólóli, S(+), binst meiraen
R(-)-formið.
Brotthvarf.
Umbrot í lifur greina venjulega á milli
handhverfanna og munur í klerans er oftast á bilinu
1:1,5-2 en þó er vitað að munurinn getur verið meiri og
þekkt er dæmi um 12 faldan mun (níkúmalon).
Síun í nýrum greinir ekki á milli handhverfa en
það gerir seyling og einnig ber að hafa í huga að
nýrnaklerans er háður bindingu við plasmaprótein
sent er handhverf.
LÆKNANEMINN 1 1991 44. árg.
37