Læknaneminn - 01.04.1991, Blaðsíða 42

Bráðir kviðverkir
Tómas Jónsson læknir
“It doesn't matter that everything has already heen said. No one was listening.”
André Gide
Eitt af algengari vandamálum, sem læknar fá til
úrlausnar eru bráðir kviðverkir eða “akút abdomen”.
En hvað er “akút abdomen”? Einfaldasta
skilgreiningin ersjúkdómur íkviðarholi, sem þarfnast
getur bráðrar skurðaðgerðar. Af því leiðir að
skurðlæknar eru best í stakk búnir til að meta og
meðhöndla sjúklinga með bráða kviðverki.
Kviðverkir eru hins vegar mjög algengir og í næstum
öllum tilfellum er fyrsti læknirinn, sem sjúklingur sér
ekki skurðlæknir og ekki hægt að vísa öllum slíkum
sjúklingum til skurðlæknis eða leggja inn á sjúkrahús.
Hvaða sjúklingum á þá að vísa til skurðlæknis eða
leggja inn á sjúkrahús? Ekkert algilt svar er til við
þessari spurningu, en góð regla er sú, að ef sjúklingur
við góða heilsu, fær kviðverki sem standa lengur en 6
klst eru yfirgnæfandi líkur á að skurðaðgerðar sé þörf
og slíkaætti að leggja strax inn á sjúkrahús eða vísa til
skurðlæknis. Óþarfi ætti að vera að taka fram að
sjúklinga með kviðverki á að leggja á
handlæknisdeildir, en ekki lyfjadeildir eins og gerist
alltof oft með ófyirsjáanlegum afleiðingum fyrir
sjúklinginn. Uti á landi getur gegnt öðru máli. Þar
hefur hins vegar sjúkraflugið gjörbreytt ástandi mála
og liðin er sú tíð að nýútskrifaðir læknar eða jafnvel
stúdentar sviptu hurð af hjörum á afdalabæ eftir 10
tíma ferð í stórhríð og fjarlægðu botnlanga eða gerðu
við kviðslit með drepi. Einnig er sjálfsagt að minna á
símann og ráðfærslu við skurðlækni. En nú er
sjúklingurinn kominn á sjúkrahús, vonandi á
handlæknisdeild, og hvernig er þá best að bera sig að?
Saga, skoðun og rannsóknir og oft er naumur tírni til
stefnu og allt verður að eiga sér stað samhliða.
Sjúkrasaga.
Lítum fyrst á sjúkrasöguna. Skiptum henni í 2
hluta, kviðverkinn sjálfan og önnureinkenni. Hvenær
verkurinn byrjar og hvar staðsettur er mikilvægast og
ætti að leiöa hugann strax að hugsanlegri orsök.
Minnast í því sambandi þess að algengir hlutir koma
oft fyrir en sjaldgjæfir hlutir sjaldan! Er verkurinn
stöðugureða kemur hann og fer? Leiðir verkinn aftur
í bak? Og svo framvegis. Önnur einkenni svo sem
uppköst, lystarleysi, hægðatregða eða niðurgangur
eru oft til staðar en hafa miklu minni þýðingu til að
greina undirliggjandi sjúkdóm heldur en
kviðverkurinn. Tíðasaga hjá konum getur skipt
höfuðmáli í aðgreina utanlegsfóstur, Mittelscmerzog
endometriosis. Látum þá útrætt um söguna og vísast
að öðru leyti í textabækur.
Skoðun.
Oft er tilhneigingin sú að skoða kviðinn fyrst en
slíktætti að varast. Framkvæma skal almennaskoðun
fyrst og enda á kviðarholi. Almenn skoðun gefur oft
mikilvægar upplýsingar á hve alvarlegu stigi
sjúkdómur er. Kaldur fölur sjúklingur sem andar ótt
og títt, er með hraðan púls og lágan blóðþrýsting ætti
strax að leiða hugann að meiri háttar blæðingu eins og
t.d. sprungnu abdominal aneurysma eða
utanlegsfóstri. Sjúkdóma eins og lungnabólgu sem
valda einkennum frá kviðarholi ætti almenn skoðun
einnig að leiða í Ijós.
Hækkaður hiti fylgir sjaldan bráðum
kviðverkjum fyrr en sjúkdómur er langt genginn og
ætti hækkaður hiti að leiða hugann að lungna- eða
þvagfærasýkingu. Síðast en ekki síst gefur almenn
skoðun vísbendingu um hversu mikið liggur á að
komast að niðurstöðu og oft þarf að taka ákvörðun um
meðferð þ.e.a.s. aðgerð án frekari rannsókna en sögu
og skoðunar og er sprungið abdominal aneurysma
sígilt dæmi um slíkt og eina rannsóknin sem gera á í
slíkum sjúklingum er laparotomia.
40
LÆKNANEMINN 1 1991 44. árg.