Læknaneminn - 01.04.1991, Blaðsíða 40

Mismunandi verkanir og aukaverkanir
Þegar hugað er að verkunum og aukaverkunum
lyfjanna, koma í ljós ýmsir möguleikar og þekkt eru
dæmi um þá flesta. Möguleikarnir sem blasa við eru
þessir:
1. Isómerarnir hafa sömu áhrif og eru jafn virkir.
Dæmi: flekainíð.
2. Isómerarnir hafa sömu áhrif en virkni þeirra er
mismikil.
Dæmi: verapamíl.
3. Lyfhrif eru einungis háð öðrum ísómeranum:
Dæmi: flestir betablokkarar.
4. Isómerarnir hafa ólík áhrif.
- þeir virkja mismunandi viðtaka (dæmi:
terbútalín)
- þeir blokka mismunandi viðtaka (dæmi:
labetalól)
- annar virkjar en hinn blokkar sama viðtaka
(dæmi: BAY k 8644).
Hér á eftir verða rakin nokkur dænti þar sein
rannsóknir hafa leitt í ljós áhugaverða hluti.
Selegilín.
MAO-B blokkun umbrotsefni
R +++ R-amfetamín (óvirkt)
S + S-amfetamín (virkt)
Selegilín er sérhæfur MAO-B blokkari sem er
notaður með levódópa við meðferð á
Parkinsonssjúkdómi. Lyf þetta er nýlega komið á
ntarkað sem rasemisk blanda. Eins og sést á töflunni
þá breytist S-selegilín að hluta til í S-amfetamín sem
er virka formið og getur haft óæskileg áhrif á heilann.
Þar að auki er R-selegilín virkara sem MAO-B
blokkari.HérvirðistþvíaugljóstaðheppiIegraværiað
nota hreint R-selegilín.
Prílókaín.
staðdeyfiverkun methemóglóbínemía
í stórum skömmtum
R ++ +
S ++ -
R(-)prílókaín brotnar mun hraðar niður í
lfkamanum en S(+)prílókaín og getur það leitt til
methemóglóbínmyndunar. Handhverfurnar hafa
nokkurn veginn jafn kröftuga staðdeyfiverkun. Hér
væri að líkindum til bóta að nota hreint S(+)prílókaín.
Talidómíð.
róandi verkun fósturskemmdir
R ++ -
S ++ +
Talidómíð var notað sem róandi Iyf og svefnlyf
unt 1960en orsakaði fósturskemmdir í stórum stíleins
og kunnugt er. Komið hefur í ljós að handhverfurnar
hal'a álíka kröftuga róandi verkun en fósturskemmdir
virðast bundnar við S-ísómerann. Þannig hefði verið
hægt að forða þessu ntikla slysi, en samt halda lyfinu,
ef þessi vitneskja hefði verið til staðar á sínum tíma.
Verapamíl.
Hlutfall verkunar milli S- og R-verapamíls:
víkkun kransæða 2
blokkun kalsíumstraums 5
nrinnkun 02-notkunar hjarta 7,5
minnkun samdráttarkrafts hjarta 10
framköllun leiðslurofs í AV-svæði 10-15
Eins og sést af töflunni er frá 2 og allt að 15
faldur munur á helstu verkunum S- og R-verapamíls.
Hérgætu verið á ferðinni áhugaverðir möguleikar unt
mismunandi notagildi ísómeranna.
Ibúprófen.
Lyfið er notað sem rasemisk blanda en S-íbú-
prófen er um 160 sinnum virkara en R-íbúprófen við
að blokka prostaglandínmyndun. Hins vegar hefur
komið í ljós að hið óvirka R-íbúprófen breytist hratt
yfir í virka formið í líkamanum og má því líta á það
sem eins konarforlyf. Þetta bendiróneitanlega til þess
að litlu máli skipti hvort lyfið sé notað sem hreint virka
forrnið eða sem blanda beggja ísómera. Ekki er þó
alveg öruggt að svo sé og bent hefur verið á þann
möguleika að umbreyting R-forms yfir í S-fornt kunni
að vera mishröð og mismikil milli einstaklinga.
38
LÆKNANEMINN 1 1991 44. árg.