Læknaneminn - 01.04.1998, Blaðsíða 93

Eru tengsl milli menntunar og kransæðasjúkdóma?
dánaráhæcta hóps 3 var 90%. Hjá konum var
dánaráhætta hóps 1 tæpur þriðjungur af dánaráhættu
hóps 4 og dánaráhætta hóps 3 70%. Hlutfallslegur
munur á dánartíðni hóps 4 miðað við hópa 1 og 2
samanlagða var 1,29 hjá körlum eða tæplega 30% hærri
hjá hópi 4 og 2,12 eða rúmlega tvöfalt hærri í hópi 4
Mynd 2. Samband menntunar og dánartíðni af
völdum kransæðasjúkdóma hjá konum. Fremri
súlurnar tákna dánaráhættu áður en leiðrétt var
fyrir áhættuþáttum (heildarkólesteról og
þríglýseríð í sermi, slagþrýstingur, sykurþol og
reykingar), aftari súlurnar dánaráhættu eftir
leiðréttingu. P-gildi sýna marktekt sambands
menntunar og dánartíðni.
hjá konum. Þegar leiðrétt var fyrir áhættuþáttum var
samband menntunar og dánartíðni enn fyrir hendi en
einungis marktækt hjá körlum.
HVAÐA ÞÝÐINGU HEFUR ÞETTA?
Marktækur munur á dánaráhættu hópa 1-3 miðað
við hóp 4 var til staðar meðal karla og kvenna. Þegar
leiðrétt hafði verið fyrir áhættuþáttum missti sam-
bandið marktekt sína hjá konum en ekki hjá körlum.
Þar sem sama tilhneiging var til hækkandi dánartíðni
með minnkandi menntun meðal karla og kvenna þrátt
fyrir færri dauðsföll meðal kvenna, benti það til þess að
sama samband menntunar og dánartíðni sé raunveru-
lega fyrir hendi meðal kvenna. Með því að leiðrétta
fyrir áhættuþáttum er hægt að sjá hversu mikinn þátt
menntunin á, ein og sér, í mun á dánartíðni mili ólíkra
menntahópa. Þegar leiðrétt hafði verið fyrir áhættu-
þáttunum hjá körlum var munurinn milli mennta-
hópanna svipaður og fyrr og litlar breytingar urðu á
dánaráhættu menntahópa 1-3 miðað við hóp 4.
Munur milli hinna ólíku menntahópa breyttist lítið og
bendir það til þess að einhverjir aðrir þættir séu þarna
að verki, fyrst áhættuþættirnir skýrðu ekki nema að
mjög litlu leyti mun á dánartíðni milli hópanna.
Menntun hefur því sjálfstæð áhrif á dánartíðni af völd-
um kransæðasjúkdóma.
Samkvæmt útreikningum Emils Sigurðssonar og
félaga á beta-stuðlum (14) ætti körlum úr hópi 4 að
vera um 10% hættara við að deyja úr kransæðasjúk-
dómi miðað við karla í hópi 1 og konum um 20% hætt-
ara, miðað við gefna áhættuþætti. Beta-stuðlar eru
notaðir til að meta tillag hvers áhættuþáttar í
dánartíðni. Samkvæmt útreikningum okkar var þessi
munur miklu meiri, og enn meiri en ætla mátti af
hefðbundnum áhættuþáttum.
Þeir áhættuþættir sem skilgreindir voru í rannsókn
okltar hafa hingað til verið taldir eiga stóran þátt í
þróun kransæðasjúkdóma og því væri raunghæft að
ætla að augljós áhrif þeirra á dánartíðni væru meiri.
Ætla má að þeir tengist menntun en hverjir þeir eru
verður ekki svarað hér. Helstu getgátur eru þættir í
æsku (5, 8, 9, 16), mataræði (2, 5, 6, 8-11, 16),
meðferðarheldni, aðgengi og notkun á læknisþjónustu
(2, 7) ásamt tengslum við fæðingarþyngd (18, 19, 20).
Mikilvægt er að reyna að svara því hverjir þessir þættir
eru til að reyna að koma í veg fyrir hluta þeirra dauðs-
falla sem verða hér á landi á ári hverju af völdum
kranæðasj úkdóma.
HEIMILDASKRÁ:
1. Landlæknisembættið. Heilbrigðisskýrslur 1989 - 1990. Reykjavík,
Heilbrigðis - og Tryggingamálaráðuneytið 1994.
2. Feldman J. J., Makuc D. M., Kleinman J. C., Cornoni - Huntley J.
National Trends in Educational Differentials in Mortality. Am J
Epidemiol 1989; 129: 919 - 33.
3. Liu K., Cedres L. B., Stamler J., Dyer A., Stamler R., Nanas S. et al.
Relationship of Education to Major Risk Factors and Death from
Coronary Heart Disease, Cardiovascular Disease and All Causes.
Findings of Three Chicago Epidemiologic Studies. Circulation
1982; 66: 1308 - 1314.
4. Kristján Þ. Guðmundsson, Þórður Harðarson, Helgi Sigvaldason,
Nikulás Sigfússon. Samband menntunar og áhættuþátta kran-
sæðasjúkdóma. Læknablaðið 1996; 82: 505 - 515.
5. Bucher H. C., Ragland D. R. Socioeconomic Indicators and
Mortality from Coronary Heart Disease and Cancer: A 22 - Year
Follow - Up of Middle - Aged Men. Am J Public Health 1995; 85:
1231 - 1236.
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
91