Læknaneminn - 01.04.1998, Blaðsíða 91

Eru tengsl milli
menntunar og
kransæðasjúkdóma?
Maríanna Garðarsdóttir
Þetta greinarkorn er umfjöllun um 4. árs rannsókn-
arverkefni, sem unnið var í maí 1997 undir leiðsögn
Þórðar Harðarsonar prófessors í lyflækningum,
Guðmundar Þorgeirssonar yfirlæknis á
lyflækningadeild Landspítala, Helga Sigvaldasonar
verkfræðings og Nikulásar Sigfússonar yfirlæknis við
rannsóknarstöð Hjartaverndar.
HJARTASJÚKDÓMAR OG MENNTUN -
HVERSVEGNA?
Mikið hefur verið fjallað um erfðir að undanförnu í
tímaritum og fjölmiðlum. Tengsl erfða og langvinnra
sjúkdóma eru mörgum hugleikin, sem og áhrif
umhverfis á þá.
Hjarta- og æðasjúkdómar hafa ekki síst verið undir
smásjánni, því í flestum löndum heims eru þeir leið-
andi dánarorsök og þar af eru kransæðasjúkdómar stór
þáttur. A Islandi árið 1990 töldust hjartasjúkdómar
rúmlega þriðjungur dánarorsaka og algengasta
dánarorsökin (1)
Erlendis hefur samband þjóðfélagsstöðu lengi verið
þekkt (2-7). Fyrr á þessari öld voru hjartasjúkdómar
mun algengari hjá þeim sem betur voru stæðir (6, 8-
10), en nýlegar rannsóknir í Norður-Evrópu og í
Bandaríkjunum hafa sýnt að þessu horfir nú öðruvísi
við. Mörgum rannsóknum hefur verið lýst þar sem
komið hefur fram öfugt samband þjóðfélagsstöðu og
dánartíðni af völdum kransæðasjúkdóma (2, 3, 5, 6, 8,
9, 11), og hefur hærri dánartíðni fylgt minni menntun.
Niðurstöður þeirra rannsókna hafa jafnvel gefið til
kynna að samband þetta fari vaxandi hin síðari ár (2, 8,
10, 12), þannig að bilið mili hinna ólíku menntahópa
Höjundur er l&knanemi á 6. ári.
hafi aukist.
Áður hefur verið rannsakað samband menntunar og
áhættuþátta kransæðasjúkdóma, þar sem almennt var
íyrir hendi öfugt samband áhættuþátta og menntunar
(4). I þeirri rannsókn var ekki gerð úttekt á raun-
verulegri þýðingu þessa sambands, þ.e.a.s. áhrif þess á
dánartíðni.
Því hefur löngum verið haldið fram að stéttaskipting-
ar gæti minna hér á landi en annars staðar í hinum
vestræna heimi og félagslegur jöfnuður sé almennur,
ekki síst með tilliti til sjúkdóma. Því lék forvitni á að
kanna hvort munur væri á dánartíðni ólílcra mennta-
hópa á Islandi og hvort sá munur gæti hugsanlega
skýrst að miklu eða öllu leyti af breytilegu vægi áhættu-
þátta hinna ólíku menntahópa, eða hvort menntun
sem slík hefði sjálfstæð áhrif á dánartíðni af völdum
kransæðasj úkdóma.
HVERNIG VORU ÁHRIF
MENNTUNARINNAR METIN?
Rannsókn þessi var hluti af hóprannsókn
Hjartaverndar. Hóprannsókn Hjartaverndar var hleypt
af stokkunum árið 1966 og er ein af viðamestu þýðis-
rannsóknum í heimi. Einstaklingar í þeim hluta
rannsóknarinnar sem tók til rannsóknar okkar voru
fæddir á fyrstu fjórum áratugum aldarinnar og voru
þeir búsettir í Reykjavík og nágrannabyggðarlögum við
upphaf rannsóknarinnar. Alls var um þrjátíu þúsund
manns boðin þátttaka í upphafi en um tuttugu þúsund
karlar og konur tóku þátt í rannsókninni að minnsta
kosti einu sinni. Rannsókn okkar tók til þeirra sem
mættu í fyrsta sinn, en rannsóknin hefur farið fram á
fimm stigum alls og hafa sumir hópanna verið
rannsakaðir oftar en einu sinni (13, 14). Meðalaldur
þátttakenda við fyrstu heimsókn var rúmlega fimmtíu
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
89