Læknaneminn - 01.04.1998, Blaðsíða 86

Ingvar Hákon Ólafsson og Einar Kr. Hjaltested
leiðslutruflanir og aukasiög frá sleglum (ventricular
ectopic contractions) og hjartaensím mælast hækkuð.
Þó er ekki hægt að útiloka hjartamar með hjartalínuriti
og auk þess þurfa breytingar á riti ekki að tákna hjarta-
mar þannig í raun er hjartalínurit ekki góð rannsókn til
greiningar á hjartamari. Ómskoðun af hjarta er besta
rannsóknin við þessar aðstæður því hún sýnir hreyfi-
truflanir hjartans.
Rifbrot. Ein og sér draga rifbrot menn ekki til
dauða nema hugsanlega slæmt flekabrjóst með lungna-
mari. Rifbrot ber þó ekki að vanmeta því sársaukinn
sem þeirn fylgir heftir öndun og eykur þannig á
súrefnisþurrð (hypoxia) og sýringu (acidodis). Góð
verkjastilling skiptir því miklu máli og getur vel lögð
millirifja (intercostal) deyfing eða utanbasts (epidural)
deyfing á brjósthrygg komið í veg fyrir að sjúklingur
þurfi að fara í öndunarvél. Auk þess geta tiltekin rif-
brot gefið vísbendingu um umfang og eðli áverkans. Til
dæmis verður að útiloka áverka á stóru brjósthols-
æðarnar ef um er að ræða brot á herðablöðum og brot
á fyrsta og öðru rifi. Brot á 1 1. og 12. rifi benda oft til
áverka á milta eða lifur.
HELSTU KVIÐARHOLSÁVERKAR (THORACOABDOMEN)
Kviðarholið inniheldur mörg blóðrík líffæri og getur
blæðing frá þeim auðveldlega dregið fólk til dauða.
Þindin getur náð upp að 4. rifi og því ber að hafa
kviðarholslíffæri í huga við alla áverka neðan geirvarta
auk þess sem meta verður kviðinn við alla sljóa
háorkuáverka og þá sérstaklega ef sjúldingurinn er með
lágan eða fallandi blóðþrýsting. Skoða þarf kviðinn
sérstaklega með tilliti til ertingar á lífhimnu (peri-
toneum). Ef slík skoðun leiðir í ljós stífan og auman
kvið (sleppieymsli og bankeymsli) og sjúldingur heldur
elcki uppi eðlilegum blóðþrýstingi er það blæðing í
kviðarhol þar til annað sannast og ber að meðhöndla
með kviðarholsaðgerð (explorative laporatomy).
Rof á milta og lifur eru algengustu kviðarhols-
áverkarnir og getur blætt gífurlega úr þessum líffærum.
Þau þarf alltaf að hafa í huga við mat á kviðarholi,
sérstaklega eftir högg neðarlega á brjóstkassa eða síðu.
Brot á neðstu rifjum benda sterldega til áverka á þessi
MJAÐMAGRINDARÁVERKI
Mynd 2. I ljós kemur liðhlaup í hægri mjaðma-
lið. Brot á pelvis hægra megin, gliðnun í hægri
sacroiliacalið og rof á symfysu.
líffæri. Greining fæst annað hvort í aðgerð eða með
myndgreiningaraðferðum (tölvusneiðmynd eða ómun).
Rof á milta er annað hvort saumað eða þá miltað tekið
og við stóra sprungu í lifrinni er kviðurinn paklcaður
með grisjum sem síðan eru fjarlægðar eftir að blæðing
hefur stöðvast.
Brot á mjaðmagrind er talið hér með kviðarhols-
áverkum því bæði fylgja þeim oft áverkar á innri líf-
færum (þvagblöðru, innri kynfærum og endaþarmi)
auk þess sem þau geta valdið gríðarmiklum, lífshættu-
legum blæðingum. Þessum áverka fylgja mikil eymsli
við þrýsting á mjaðmakamba (crista iliaca) og er það
mikilvægur hluti af mati á kviðarholsáverkum. Þó er
alls ekki hægt að útiloka brot með þessu móti og er
röntgenmynd af mjaðmagrind því mikilvæg rannsókn
á fórnarlömbum fjöláverka. Stöðva þarf blæðinguna og
oftast nægir að gera mjaðmagrindina stöðuga með ytri
festingu til þess. Dugi það ekki til að stöðva blæðing-
arnar þarf að „embolisera" mjaðmagrindaræðarnar sem
blæða, því ekki má opna inn á slíka sjúklinga.
Setja þarf þvaglegg hjá flestum mikið slösuðum, bæði
til þess að tæma þvagblöðruna og fylgjast með þvagút-
skilnaði. Endaþarmsþreifing og skoðun á grindarbotni
(perineum) er mikilvægur hluti kviðskoðunar og ber
84
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.