Bændablaðið - 14.12.2023, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 14. desember 2023
Í DEIGLUNNI
Í heimi breytinga í veldisvex ti
verður sú sp urning áleitnari
hvað skip ti raunverulega máli.
Í ríkara mæ li erum við í raun
neydd til að veita athygli þ ví sem
eru grunnforsendur fyrir lífi okkar
hé r á j örð.
U m það er engum blöðum að
fletta að við verðum að leggja ítrustu
krafta í að gæta þeirra auðlinda
sem standa undir frumþörf hverrar
lífveru: að nærast. Þegar öllu er á
botninn hvolft er það að taka til
sín fæðu í einhverri mynd það sem
viðheldur lífi. Segja má að svefn og
hvíld sé einnig slík frumþörf, sem
og kynhvöt til æx lunar.
Forsenda þess að lífvera geti
nærst sér til viðhalds og vax tar
er að hún hafi aðgang að
næringu. Ef við hugleiðum
stöðu manneskjunnar í því
samhengi þarf hún annað
hvort að framleiða fæðu
sína sjálf eða reiða sig
á að aðrir geri það og
gefi henni eða selji. Og
hér erum við komin
að kjarna málsins.
Framleiða þarf fæðu
og sjá fyrir hreinu
vatni. Í orrahríð
þeirrar loftslagsvár
sem bæði skelfir
okkur og skaðar
og knýr til athafna
og framsýni í senn,
skiptir öllu máli að
verja fæðuframleiðslu;
heilnæma framleiðslu
afurða af landi og úr sjó,
byggða á vistvænum og
sjálfbærum aðferðum.
Þetta gera sér flestir ljóst
núorðið og mikil vakning
hefur orðið á heimsvísu.
Samh eng i h lutanna
Hér á Íslandi eigum við fjöregg
sem heitir landbúnaður. Í stuttu
máli má segja að landbúnaður snúist
um að yrkja landið og rækta dýr til
manneldis og hefur verið lifibrauð
mannkyns allt frá lokum síðustu
ísaldar og upphafi nýsteinaldar.
Fjölmargt fellur undir landbúnað,
m.a. alifuglarækt, eggjaframleiðsla,
garðyrkja, geitfjárrækt, hrossarækt,
jarðrækt, loðdýrarækt, nautgriparækt,
sauðfjárrækt, skógarframleiðsla,
svínarækt og æðarrækt, sbr.
opinberan lista íslenskra stjórnvalda.
I nnlendur landbúnaður er fjöregg
vegna þess að hann getur tryggt
okkur, hér á þessari eyju lengst
norður í Atlantshafi, fæðu þótt
aðflutningsleiðir til landsins bresti.
Hann er fjöregg vegna þess að út
frá umhverfissjónarmiðum eigum
við að nýta það sem er næst okkur.
Sömuleiðis eigum við hér fiskinn
í sjónum, hreint vatn og hreint
andrúmsloft, heilnæman jarðveg og
almennt góða búskaparhætti sem
stuðlar að matvælaöryggi okkur til
handa.
En hvers vegna er þá íslenskur
landbúnaður olnbogabarn
þjóðarinnar? Hvers vegna er almenn
umræða oft og tíðum neikvæð í garð
landbúnaðarins og þeim sem í honum
starfa gert svo erfitt um vik með
afkomu að greinin jaðrar við að vera
hugsjónastarf og þrjóskukenndur
lífsstíll fremur en arðbær framleiðsla
í sátt við land og þjóð?
L ask aðar undirstöður
Hvers virði er okkur innlendur
landbúnaður? T il dæmis út frá
fæðuöryggi landsins og búsetu?
Hvað myndi gerast ef
innlendur landbúnaður legðist
hreinlega af? Hér er stórt spurt, en
að gefnu tilefni, því að grunnstoðir
íslensks landbúnaðar hafa undanfarið
veikst og jafnvel hefur verið gengið
svo langt að segja að verið sé að
eyðileggja íslenskan landbúnað til
langframa.
Menn skyldu hafa í huga að
auðvelt og fljótlegt er að rýra og
skemma en tafsamt og erfitt að byggja
upp á ný, það er segin saga. Það er
ástæða fyrir því að íslenskir bændur
eru nú að flosna upp í vax andi mæli
og ekki ljóst hvað síðustu aðgerðir
stjórnvalda megna að hemja þá
óheillaþróun. U ndirstöðurnar hafa
verið nagaðar og veiktar vegna
áhuga- og andvaraleysis.
Þorri fólks gerir sér ljóst að halda
þarf landinu í byggð. Landbúnaður
er gjarnan uppistaðan í lífsviðurværi
og atvinnu á afskekktari dreifbýlis-
svæðum landsins og oft grunnur sem
ýmis þjónusta og nýsköpun hvíla á.
En nú flosnar fólk upp úr sveitum því
það nær ekki að lifa af búskap sínum
og ungu fólki sem hefur áhuga á að
starfa innan landbúnaðar og hasla
sér þar völl hrýs hugur við að festast
jafnvel í þrældómi og skuldafeni.
Misviturt stjórnvaldið hefur
gleymt því að annast fjöreggið svo
sem vera ber og því erum við í þeirri
stöðu að bændur hrópa endurtekið á
hjálp – og nú sem aldrei fyrr. Þá er
stokkið af stað með dúsu og plástra
sem mega sín heldur skammt og alls
staðar í kerfinu eru svarthol sem góð
áform um að renna stoðum undir
landbúnað sogast jafnharðan inn í.
Þ jóðarsálin o g landb ú naðurinn
Svo er annað sem skiptir hér máli. Það
er eins og þjóðin sjálf, þjóðarsálin,
líti sumpart á landbúnaðinn sem
einhvers konar frekjukast, tuð,
þreytandi fólk einhvers staðar úti í
sveitum sem sífellt barmi sér og helst
að ósekju. Sem hallærislið í fleiri en
einni merkingu. Þetta kann ekki góðri
lukku að stýra nema síður sé. Halda
skyldi til haga að við erum öll úr sveit
á einn eða annan hátt en samt hefur
orðið til einhverslags andlegt rof hjá
þjóðinni milli sveita og þéttbýlis. Þó
býr tæpur fjórðungur þjóðarinnar í
dreifbýli.
Mál er til komið að þjóðin taki sér
landbúnað sinn að hjarta, sjái að hann
er ein af helstu grunnstoðum
samfélagsins sem
okkur ber að
a n n a s t ,
þroska
o g
halda áfram að þróa að
nútímaháttum, okkur
sjálfum til viðhalds og
velfarnaðar. Hann er ekki síður
grunnstoð en menntun og
heilbrigðismál, svo dæmi sé tekið.
G runnstoð sem ber að hlúa að, þykja
vænt um og gera þannig úr garði að
vera megi stoltur af. Líkt og við
tökum stundum menningu okkar upp
úr skúffunni og veifum á tyllidögum
en annars ekki, umgöngumst við
landbúnað okkar sem hálfgerðan
ómaga sem ekki er vert að halda
mikið á lofti nema, einmitt, á
tyllidögum eða þegar við viljum ræða
hversu hreinar landbúnaðarafurðir
okkar séu í alþjóðlegu samhengi.
L y k ilfólk í þ róuninni
Við ættum einnig að hafa í huga að
bændur þessa lands eru sérfræðingar
á sínu sviði, nátengdir andardrætti
landsins, þörfum moldarinnar og því
sem af henni vex . Þegar kemur að því
að beina okkur til umhverfisvænni
lífshátta er þetta lykilfólk í að sjá og
skilja hvar má breyta og bæta. Já, og
koma því í verk.
Þegar við stöndum frammi
fyrir því að endurhugsa meðferð
okkar á jarðvegi og hvernig megi
varðveita gæði hans og efla þau,
vernda náttúrulega fjölbreytni,
efla dýravelferð, ræktunaraðferðir,
kolefnisbindingu, lífræna ræktun,
nýsköpun og sjálfbærni, þá viljum
við hafa bændur með okkur í liði
því þar er kunnáttufólk á ferð.
Einnig varðandi tækniframfarir í
landbúnaði, að auka skilvirkni með
lágmarks mengun á öllum sviðum
og allt mögulegt annað.
Að yrkja landið er ekki
auðveld glíma á Íslandi þar sem
vaxt artímabil gróðurs er stutt
ár hvert og myrkur og kuldi
hamla vex ti, landfræðilegar
aðstæður til ræktar
takmarkaðar, jarðvegsrof
verulegt og veður oft
válynd. Við eigum
þó ýmis spil uppi í
erminni, hreina vatnið
okkar og vatnsaflið,
jarðhitann og hreint
andrúmsloft, svo fátt
eitt sé nefnt.
Á veraldarvísu
er samkeppni um
land og landgæði
mikil og fer vax andi
í samhengi við
matvælaframleiðslu.
Þessa sér einnig stað
hér á Íslandi og mun
sjálfsagt aukast.
V erndum
fjöreg g o k k ar
Kerfin eru mannanna
verk og því einnig
mannanna verkefni að
breyta þeim jafnharðan
þannig að þau þjóni sem best
hag landsmanna og þörfum,
sem taka breytingum í tímans
rás. Það eru hrein öfugmæli að
þau sem hafa lagt fyrir sig að yrkja
landið og framleiða fæðu ofan í
landsmenn, hreina og heilnæma
fæðu, leiti nú mörg leiða til að
bregða búi áður en þau sökkva
endanlega í hyldýpisfen skulda,
þrátt fyrir að flest vinni þetta fólk
auk landbúnaðarins fleiri störf til
að afla meiri tekna.
Hér er um verulegan hluta
fæðuöryggis þjóðarinnar að tefla,
til lengri og skemmri tíma litið,
byggð í sveitum landsins, eina
meginundirstöðu velferðar okkar.
Við eigum að leita leiða til að efla
landbúnað okkar á alla lund og
finna aðferðir til að útvíkka hann
og þróa þannig að við getum fengið
sem fjölbreyttust grunnmatvæli úr
eigin ranni með nútímalegum og
umhverfisvænum aðferðum.
Við þurfum að búa innlendum
afurðum þá markaðslegu umgjörð
að þær séu alltaf fyrsti valkostur
almennings.
Við eigum að taka okkar inn-
lenda landbúnað að hjarta, styðja
við hann af fremsta megni og vera
stolt af honum því hann er fjöregg
og við megum ekki gleyma því.
Steinunn Ásmundsdóttir
steinunn@bondi.is
Að umgangast fjöregg
sitt hirðuleysislega
– Ein meginstoð þjóðar við ysta haf er látin fúna