Bændablaðið - 14.12.2023, Side 76

76 Bændablaðið | Fimmtudagur 14. desember 2023
LESENDARÝNI
Þ ann 9. nóvember sl. var haldinn
í B erlín fundur til undirbúnings
næsta ráðherrafundar um vernd
skóga í E vrópu, sem haldinn verður
í B onn í októberbyrjun 2024.
Ísland hefur
tekið þátt í því
samstarfi frá
upphafi árið
1990.
Á fundinum
í Berlín var
fjallað um það
sem kallast á
ensku resilienc e
en þýða mætti
sem seiglu á íslensku. Verður það
eitt meginatriða á ráðherrafundinum
eftir tæpt ár. Það sem á eftir fer er
samantekt á minnisblaði, svokölluðu
High Level P olic y Brief, sem lagt
var fyrir fundinn í Berlín. G agnlegt
er fyrir Íslendinga að fylgjast með
þessari umræðu ekki síður en aðra
Evrópubúa.
S amhengi
Ö fgar í veðurfari og tíðara stórfellt
rask á borð við vindfall, þurrka og
skógarelda eru ógn við sjálfbærni
skógræktar. Augljóst er að skógar
þurfi að vera seigir til að þola aukið
álag og ná sér eftir rask sem fylgir
örum loftslagsbreytingum.
Heilbrigði skóga og vernd
skógarvistkerfa hafa alla tíð
verið grunnþættir í sjálfbærni
skógræktar og gert okkur kleift
að viðhalda og bæta framboð á
mismunandi vistkerfisþjónustu
eins og skógarafurðum, líffræðilegri
fjölbreytni, kolefnisbindingu
og ýmsum verndarhlutverkum
skóga. Aukin tíðni rasks, sem
fylgir loftslagsbreytingum, krefst
ræktunar skóga sem sýna góða
seiglu. FOREST EU ROP E ferlið
áformar að koma á fót áhættusjóði
fyrir skóga ( FoRI SK) , þ.e.
samevrópskum samstarfsvettvangi
um áhættustjórnun og forvarnir,
með það að markmiði að styðja við
sjálfbærni skógræktar og aðstoða
við að auka seiglu evrópskra skóga
til framtíðar.
S eigla: H vað er það?
Hugmyndir fólks um hvað felist
í seiglu skóga eru mismunandi.
Algengasta skilgreiningin vísar
til getu skógar til að snúa aftur
til nokkurn veginn fyrra horfs í
kjölfar rasks.
Hins vegar verða alltaf
einhverjar breytingar vegna
þróunar eða tilviljanakenndra
þátta. Seigla felur þannig ekki í
sér að tegundasamsetning ( trjáa
og annarra lífvera) í skógi í kjölfar
rasks nái sömu stöðu og áður var,
heldur að skógurinn nái að veita
svipaða vistkerfisþjónustu og áður.
Heildrænna hugtak er félags- og
vistfræðileg seigla skóga.
Hún tekur tillit til þarfa fólks,
margs konar nýtingu þess á skógum
og framleiðslu skógarafurða á
sjálfbæran hátt. Skógur getur t.d.
talist sýna vistfræðilega seiglu ef
hann nær sér á 100 árum eftir rask.
Hann sýnir þó e.t.v. ekki ásættanlega
félagslega seiglu nema hann nái sér
á mun skemmri tíma.
H vernig er hæ gt að
auka seiglu skóga?
Þótt aðstæður í evrópskum skógum
séu misjafnar og áherslur í meðferð
og nýtingu þeirra sömuleiðis gilda
svipuð grundvallaratriði víðast hvar.
Þrjú dæmi um atriði sem aukið geta
seiglu skóga fara hér á eftir.
1. F orvarnir
Vísbendingar eru um að
fjölbreyttir skógar ( t.d. fjölbreyttir
m.t.t. aldurs trjáa, trjátegunda og/
eða formgerða) sýni meiri seiglu
en einsleitir skógar. Því er það
lykilstefna við endurnýjun skóga
að breyta einrækt í fjölbreyttari
skóga í þágu aukinnar seiglu.
Forendurnýjun, þ.e. að gróðursetja
í skógarbotninn áður en til endanlegs
skógarhöggs kemur, auðveldar skjóta
endurheimt skógarins og eykur
tegundafjölbreytni og fjölbreytni í
aldri, stærð og formgerð.
2. S amþætting við aðlögun að
loftslagsbreytingum
Brýnt er að nýrækt og
endurnýjun skóga feli í sér
aðlögun að loftslagsbreytingum ( e.
prestoration) , þannig að skógarnir
saman standi af tegundum sem eru
hvað best aðlagaðar breyttu loftslagi
framtíðarinnar og skili þeim afurðum
og vistkerfisþjónustu sem þörf er á.
T ré sem eru gróðursett núna þurfa
að lifa vel sem ungplöntur við
núverandi aðstæður en þurfa að
vax a hvað best við aðstæður eins
og þær verða eftir miðja öldina.
U m er að ræða flókið viðfangsefni
sem krefst mikilla rannsókna og
þekkingarlegrar færni.
3. S eigla skóga, framleiðslu þeirra
og samfélagsins
Aukin seigla skóga er mikilvæg
forsenda þess að hægt sé að efla
sjálfbærni út fyrir sjálfa skógana.
Áætlanir um aukna seiglu í
framleiðslu skógarafurða gætu
falið í sér þróun nýrrar tækni og
vara til að bregðast við breyttum
viðargæðum og úrvali svo dæmi
sé nefnt. Aukin seigla samfélagsins
kann að krefjast aukinnar fjölbreytni
með því að skipta út hefðbundinni
auðlindanýtingu fyrir virðisaukandi
vörur og vistkerfisþjónustu.
Þessi dæmi undirstrika að
sjálfbær skógrækt þarf að þróast
frekar í takt við loftslagsbreytingar
og aukna hættu á raski. Hægt er að
nota seiglu skóga sem viðmið til
að styðja við ákvarðanatöku í þeim
efnum.
Þröstur E ysteinsson
skógræktarstjóri.
Nokkur vönduð héraðsrit eru gefin út víða um landið,
svo sem B reiðfirðingur, G oðasteinn í R angárþingi,
H únavaka í Austur- H únavatnssýslu og H úni í V estur-
H únavatnssýslu og verður það síðastnefnda kynnt
hér í stuttu máli.
U ngmennasamband Vestur-
Húnvetninga gefur Húna út og er
ritið fáanlegt hjá því og í verslun
Kaupfélags Vestur-Húnvetninga á
Hvammstanga.
Skemmst er frá að segja að í
nýjasta Húna sem kom út á liðnu
vori er fjölbreytt efni að vanda.
Á blaðsíðunum 256 er einkum
þjóðlegur fróðleikur svo og
greinargóðar fréttir úr sveitunum
og frá Hvammstanga, eins konar annálar. Þá er minnst
látinna í héraðinu. Meðal annars efnis má nefna
fróðlegt yfirlit um brúarsmíði, skógrækt í Húnaþingi
vestra, hrossaræktarbúið á Lækjamóti og búskap
fyrir tíma svo sem um göngur á Víðidalstunguheiði
haustið 1955.
Birt er athyglisverð fjölskyldusaga hjónanna
Karls Friðrikssonar og G uðrúnar Sigurðardóttur á
Hvammstanga, sagt frá mislingafaraldri um 1960 og í
grein um æviferil Signýjar Hallgrímsdóttur frá Stóru-
Borg, móður Ásgeirs Jónssonar frá G ottorp, eru birtar
vísur hennar undir ýmsum bragarháttum. Reyndar er
í ritinu töluvert af öðrum kveðskap að vanda eins og
algengt er í héraðsritum.
Ritnefnd Húna hefur skilað þarna góðu verki.
U mbrot, leturgerð og prentvinnsla Húna er með ágætum
og er ritið öllum til sóma sem að útgáfu þess standa.
Ó lafur R . D ýrmundsson
( oldyrm@ gmail.c om)
Seigla á fundi um
skóga í Evrópu
Þ rö stur
E ysteinsson.
Ólafur R .
D ýrmundsson.
Héraðsritið Húni
L andbúnaður er undirorpinn
duttlungum stjórnmála hvers
tíma, en flest þjóðríki tryggja
framleiðslu innlendra matvæla
fyrir sína þegna með tollvernd
og niðurgreiðslu.
Ó öryggi í
rekstri íslenskra
búa hefur
aukist verulega
vegna breyttra
áherslna stjórn-
málamanna og
um leið versnar
afkoman.
U ndanfarin ár
hefur íslenskur
landbúnaður átt undir högg að sækja
og er í raun kominn á heljarþröm.
Stór hluti ástæðunnar er að ráðandi
stjórnmálaöfl hafa fært áhersluna frá
sjálfbærni þjóðarinnar í framleiðslu
matvæla yfir í að treysta öðrum
þjóðum fyrir framleiðslu þeirra.
Þannig hafa tollar verið felldir
niður og innflutningstakmarkanir
á erlendar landbúnaðarafurðir
minnkaðar til að liðka fyrir auknum
innflutningi. Á sama tíma hafa
íslensk stjórnvöld dregið verulega
úr beinum stuðningi við landbúnað.
Það hefur leitt til versnandi
afkomu greinarinnar, þá hafa
miklar verðhækkanir á aðföngum
ásamt gífurlega háu vax tastigi
aukið skaðann. Í kjölfarið hefur
framleiðslan minnkað og búum í
rekstri fækkað vegna viðvarandi
taprekstrar.
Þrátt fyrir stóraukinn
innflutning og niðurfellingu
tolla hefur verð til neytenda ekki
lækkað að sama skapi. Hins vegar
hafa innflytjendur, heildsalar og
stórkaupmenn aukið hagnað sinn, en
sýnt hefur verið fram á að íslenskir
stórkaupmenn hagnast mun meira
en kollegar þeirra bæði austan
hafs og vestan. Þannig er verið að
fórna innlendri matvælaframleiðslu
fyrir aukinn hagnað stórfyrirtækja
á Íslandi.
B yggðastefna stjórnvalda
Í 65. grein íslensku stjórnar-
skrárinnar er kveðið á um jafnrétti
landsmanna:
„Allir skulu vera jafnir fyrir
lögum og njóta mannréttinda án
tillits til kynferðis, trúarbragða,
skoðana, þjóðernisuppruna,
kynþáttar, litarháttar, efnahags,
ætternis og stöðu að öðru leyti.“
Þrátt fyrir þessa mikilvægu grein
stjórnarskrárinnar hafa stjórnvöld
mismunað þegnum landsins á afar
fjölbreytilegan hátt eftir búsetu.
Þannig hefur til dæmis verið þrengt
bæði að heimilum og fyrirtækjum í
dreifbýli með hærra raforkuverði,
okurverði á raforku til stórnotenda
í dreifbýli ( ylræktarbænda) ,
eyðileggingu póstþjónustu sem
veldur auknum kostnaði við að
nálgast póstinn, niðurskurði á
heilbrigðisþjónustu úti á landi
með tilheyrandi kostnaðarauka
íbúa fjarri stórum þéttbýlisstöðum,
endalausum niðurskurði í viðhaldi
vega í dreifbýli, lítilli uppbyggingu
farsímasambands í dreifbýli sem
veldur öryggisleysi, ásamt því að
notkun rafrænna skilríkja er víða
ekki í boði þrátt fyrir auknar áherslur
ríkisvaldsins og annarra í þá átt.
T rú arbrögð ráðh erra
landbú naðarmál a
Eftir að fyrri ráðherra landbúnaðar-
mála setti landbúnaðarráðuneytið
ofan í skúffu bætti arftaki hans,
Svandís Svavarsdóttir, um betur og
lagði ráðuneytið til hinstu hvílu. Bjó
hún til nýtt ráðuneyti sem nefnt var
matvælaráðuneyti, en þar virðist lítil
áhersla á að bæta rekstrarumhverfi
íslenskra fjölskyldubúa eða stöðu
landbúnaðar almennt.
Fremur virðast áherslur
ráðherrans felast í því að finna leiðir
til að koma í veg fyrir hefðbundinn
landbúnað. Ó ljósum, órökstuddum
og ósönnuðum fullyrðingum um
skaðsemi íslenskrar landbúnaðar-
framleiðslu er haldið á lofti og
notaðar til að vinna gegn henni.
Matvælaráðherra hefur verið
staðinn að því að tala niður íslenska
kjötframleiðslu í sjónvarpi á sama
tíma og hann eyðir tugmilljónum af
skattfé almennings til rannsókna á
framleiðslu skordýra í dýrafóður.
Þá er umræða um að almenningur
leggi sér skorkvikindi til munns
fremur en kjöt í nafni loftslagsmála
með ólíkindum. Það væri slæmt ef
íslensk stjórnvöld tækju undir slíka
vitfirringu og enn verra ef þau ynnu
eftir slíkri öfgahugmyndafræði.
T il framtíðar
Enn eru tæp tvö ár til alþingis-
kosninga og mikilvægt að sem
fæst mál komi frá núverandi
ríkisstjórn. Þannig yrði hægt að
tala um skaðaminnkandi tímabil,
en mörg mál sem stjórnin hefur
keyrt í gegnum þingið eru ýmist
vanhugsuð, illa undirbúin eða
beinlínis andstæð hagsmunum
íslensku þjóðarinnar.
Þá yrðu Íslendingar lausir við
ný óþörf mál líkt og þreföldun
úrvinnslugjalds heyrúlluplasts,
stórhækkun gjaldskrár Matvæla-
stofnunar, gjaldtöku fyrir starfsleyfi
dýralækna, innleiðingu EES reglna
án umræðu á Alþingi, stóraukinn
kostnað á flugsamgöngur og
skipaflutninga til Íslands að skipun
Evrópusambandsins, stofnun
hatursstofnunar forsætisráðherra
til að stjórna hugsunum og
tjáningu almennings, afhendingu
stjórnarskrárbundins valds til
erlendra stofnana í stórum stíl og
margt fleira.
Nú hafa matvælaráðaherra,
fjármála- og efnahagsráðherra
og innviðaráðherra lagt fyrir
ríkisstjórn tillögur að aðgerðum
til stuðnings þeim bændum sem
eiga í fjárhagserfiðleikum vegna
núverandi efnahagsástands. Það
er óskandi að aðgerðir þessar
muni til skamms tíma koma í
veg fyrir gjaldþrot eða uppgjöf
einhverra bænda. Hins vegar er
vandinn margfalt stærri en þessar
aðgerðir geta leyst. Stærsti
vandinn er kannski sá að ráðherrar
ríkisstjórnarinnar skilja ekki eðli
vandans eða þeir vilja ekki vita af
honum. Vandinn er ekki eingöngu
„vegna núverandi efnahagsástands“,
heldur vegna aðgerða og
aðgerðaleysis ríkisstjórnarinnar
sem að hluta til er farið yfir fyrr í
þessum skrifum. Hugsjónir sumra
um takmarkalaust viðskiptafrelsi án
ábyrgðar og ranghugmyndir annarra
um yfirvofandi eyðingu heimsins
vegna kjötframleiðslu íslenskra
bænda er kjarni vanda íslenskrar
matvælaframleiðslu. Þegar svo
meðlimir slíkra sérstrúarsöfnuða
sitja í ráðherrastólum verður
vandinn stærri og alvarlegri.
Staðan leysist ekki af sjálfu sér,
heldur þarf nýja ríkisstjórn og nýja
sýn í stjórn landsins.
Sú sýn þarf að innihalda sterkan
íslenskan landbúnað þar sem allir
aðilar að virðiskeðju matvæla,
frá framleiðslu til neytenda, fái
sanngjarnan hlut sem dugi fyrir
kostnaði. Það er ætíð nauðsynlegt
hverri þjóð að hafa aðgang að
nægum heilnæmum matvælum og
þá ekki síst á viðsjárverðum tímum
þegar stórtækar náttúruhamfarir og
hörmuleg stríðsátök geisa víða um
heim.
Miðflokkurinn mun áfram líkt og
hingað til standa þétt með íslenskum
landbúnaði og Íslandi öllu.
H ögni E lfar G ylfason,
varaþingmaður Miðflokksins í
N orðvesturkjördæmi.
H ö gni E lfar
G ylfason.
Landbúnaður á
krossgötum