Úrval - 01.05.1967, Qupperneq 129

LEYNDARDÓMUR EFNSINS
127
atóm geta rekizt á eins og væru
þau það.
Þessi nýja kenning um atómið,
sem kölluð er skammta- eða kvanta-
kenningin, skýrir svo nákvæmlega
allt sem unnt hefur verið að at-
huga, að varla verður um hana ef-
azt. Samt verður úr þessu næsta
furðuleg mynd. Öldurnar gerast
ekki sér í rúminu, heldur hlaupa
þær um óhlutkennt stærðfræðilegt
svið, sem kallast Hið afstæða rúm.
eða hið afstöðubundna. Þær eru
svo óefniskenndar sem unnt er að
ímynda sér að nokkuð geti verið.
Samt ráða þær lögun atóms síns,
stærð, hörku og teygjanleik, og ráða
fyrir þeim öflum, sem atómin beita
hvert gegn öðru þegar þau mynda
mólikúl.
Þegar hin önnur heimsstyrjöld
brauzt út, þekktust ekki nema fjór-
ir af þeim þáttum, sem atómin eru
gerð úr. Þetta voru nevtrónur, pró-
trónur, elektrónur eða rafeindir og
fótrónur. Úr þessu varð fögur og
skýr mynd, samræmd og altæk, af
veröld vorri, og hún sýnist svo enn.
En þó var eitt til, sem ekki féll
inn í myndina, en það var geisla-
virknin (radioactivity). Geislavirk-
ur kjarni atóms breytist í kjarna
atóms sem er einu stigi ofar í frum-
efnastiganum, með því að sleppa
einni rafeind og annarri ögn, sem
kallast nevtrinóa. Nevtrióna er raf-
eind sem enga hleðslu hefur, og
engan massa, en hreyfist með hraða
Ijóssins. Ekki er vitað með vissu
hvert hlutverk nevtrínóa hefur í
atóminú, þar sem öllu er annars svo
hugvitsamlega niður raðað.
Hið næsta sem fannst og ekki féll
inn í myndina, var and-rafeindin,
eða pósitrónan. Sú uppgötvun var
hið fyrsta, sem gaf til kynna það sem
nú er kallað and-efni. Hver ögn
efnis á sér nokkurskonar spegil-
mynd, sem kallast andefni hennar.
Þegar rafeind hlaðin frádrægu raf-
magni og önnur hlaðin viðlægu, eða
pósitífu, rafmagni, rekast á, gera
þær hvor aðra að engu, en orkan,
sem fólst í massa þeirra, skiptist
milli tveggja fótóna, sem verða til
við þetta. And-rafeindin átti ekki
heima í hinni hnitmiðuðu niður-
skipun atómsins, og ekki heldur hin
óhlaðna rafeind, nevtrinóan.
Á tímabilinu frá árinu 1950 hafa
enn fundizt eindir, sem ekki koma
heim við skipulagið. Nú er það al-
kunnugt, að nevtrónur og prótrónur
eru tvær gerðir af miklu stærra
flokki, en í honum eru auk þeirra
hinar svokölluðu lambda-eindir,
þrjár flúð-eindir (cascade particles)
og tíu aðrar. Allar þessar 18 eindir
hafa tilsvarandi and-eindir, og eru
því alls 36, ef and-eindir eru taldar
með. Þær eru annars kallaðar bar-
jónur. Svo bætist við annar flokkur
af léttari eindum, sem kallaðar eru
mesónur, og mynda þær geislunar-
svið kjarnans, eins og fóton myndar
ljós, eða eins og eindin gravíton,
sem reyndar er ekki fundin, held-
ur hugsuð, myndar aðdráttarafls-
geislun. Til eru 17 mesónur og and-
mesónur. Hversu ólíkt er nú orðið
um að litast í smáheimi, mikrokos-
mos, eða þegar eindirnar töldust
ekki nema fjórar og samt sýndist
allt falla í ljúfa löð. Á fyrsta fjórð-
ungi aldarinnar sýndist atómið líkj-
ast smækkaðri mynd af sólkerfi,