Úrval - 01.10.1970, Page 62

60
ÚRVAL
eða í hvaða átt þeir munu svo
halda, eftir að þeir hafa myndazt.
Öll þessi þróun er eins algerlega til-
viljunarkennd og hegðun hvers ein-
staks læmingja, þegar flutningarn-
ir hefjast. Skepnan þýtur áfram,
snýst í ýmsar áttir, stanzar og þefar
út í loftið. Svo leggur hún af stað
í einhverja enn aðra átt. Því er eins
farið með þá og engispretturnar.
Eina ráðið til þess að stöðva þessa
plágu er að koma í veg fyrir, að
þeim fjölgi. En hvað læmingjana
snertir, hafa slíkar ráðstafanir ekki
reynzt hagkvæmar.
En enda þótt manninum hafi ekki
gengið vel að finna ráð til þess að
draga úr þessari geysilegu offjölg-
un læmingjanna, þá gera ýmsar
kjötætur Móður Náttúru talsvert í
því efni. Mávar bæta læmingjunum
til dæmis við sitt venjulega fisk-
meti, þegar þeir hafa lagt af stað í
hópferðir sínar. Uglur, haukar, ern-
ir, merðir, hreysikettir og refir
virðast einnig hafa hina beztu lyst
á þeim. Stundum virðist fjölgun
þessara dýra vera tengd offjölgun
læmingjanna. Menn hafa tekið eft-
ir því, að snæuglur hafa verpt fleiri
eggjum en venjulega á læmingja-
árum, líkt og þær búist við auð-
veldari fæðuöflun. Og stundum
gjóta tófurnar þá einum eða tveim
hvolpum í viðbót.
En þrátt fyrir kjötætur þessar
og fjöldasjálfsmorð læmingjanna í
vötnum, ám og hafi lifa samt geysi-
stórir hópar þeirra öll þessi ósköp
af. En svo gerist hið furðulega. Það
er sem fjölgunartímabili þessu ljúki
alveg snögglega. Og þá fara þessi
litlu dýr fljótt að týna tölunni og
deyja nú eins ört og þeim fjölgaði
áður. Hvers vegna? Arne Semb-
Johansson, prófessor í dýrafræði,
og samstarfsmenn hans við Oslóar-
háskóla, álíta, að í lok fjölgunar-
tímabilsins byrji nýrnahettur dýr-
anna að framleiða allt of mikinn
vaka. Kirtlar þessir gefa frá sér
óhóflegt magn af adrenalíni, sem
streymir út um allan líkamann. En
það er einmitt þetta efni, sem veld-
ur því, að hjartsláttur okkar eykst,
þegar óttinn nær tökum á okkur.
Að síðustu gefast þessir kirtlar
læmingjanna upp vegna óhóflegrar
áreynslu, og dýrin deyja. Aðrir vís-
indamenn halda því fram, að fyrir
hendi sé eiturefni í blóði læmingj-
anna, sem valdi engu tjóni fyrr en
í lok offjölgunartímabilsins, þegar
efni þetta ræðst á miðtaugakerfið
og eyðileggur það. Engar skýringar
hafa samt fengizt á því enn, hvers
vegna eiturefni þetta hagar sér
þannig.
En hverjar svo sem hinar iíkam-
legu orsakir hins skjóta fjöldadauða
læmingjanna kunna að vera, eru
vísindamenn þó sammála um það,
að það, sem kemur allri þessari
þróun af stað, sé offjölgunin og of-
þrengslin. Það er aðeins við slíkar
aðstæður, að efnasamsetningin í
líkama þeirra fer öll úr skorðum
og læmingjarnir týna tölunni í of-
boðslega ríkum mæli, þangað til
skepnur þessar verða enn á ný
sjaldgæfar og sjaldséðar.
Það eru aðeins nokkur ár, síðan
vísindamenn fóru að rannsaka
hegðun læmingianna. Og líkur eru
til þess, að það muni líða nokkur
tími, áður en þeim hefur tekizt að