Goðasteinn - 01.06.1977, Side 106

tinna sama tilgangi. 1 Landsve.it og Gnúpverjahreppi hittast enn
heimili þar sem eldir eftir af gömlum vana í því að hafa hrafntinnu
innanbæjar óháð allri steinasöfnun.
Blaka eða súgspjald eru gömul orð úr Suður-Þingeyjarsýslu um
áhöld til að súga að hlóðaeldi eða fýsa eld. Heimild hef ég um það
úr Grýtubakkahrepp að góð þótti blaka úr hrossherðablaði og skyldi
eldur þá ekki granda húsum. Talað var um það að hross væru eld-
hrædd og var þetta tengt því. Á Vestfjörðum þótti heill standa af
því að hafa hauskúpu af hrossi í fjósi, enda jafnframt notuð sem
mjaltasæti- Sunnlendingar settu hauskúpu af hrossi í hey sín svo ekki
hitnaði í þeim um skör fram og átti hauskúpan að vernda þar kýr-
fóður. Gamlir Landeyingar töluðu um heysteininn eða heyhelluna,
sem sett var í heyin frá ári til árs til að varna bruna.
Skógarnýra eða viðarnýra mun þó hafa verið einna algengust eld-
vörn. Nýrað var ýmist rótaræxli eða stofnæxli af birkitré og er í
réttu formi áþekkt sauðarnýra að lögun. Fallegast skógarnýra hef
ég séð úr Hofsskógum í Álftafirði og var stofnæxli. Rótartré, sem
bar á reka, voru einstaka sinnum nýrnatré og eru tengd þjóðtrú
sunnan fjalla og norðan.
Kolbeinn Guðmundsson frá Úlfljótsvatni í Grafningi sagði mér
að skógarnýra hefðu verið í hverju eldhúsi í Grafningi á uppvaxtar-
árum hans um og eftir 1880. Vilhjálmur Ólafsson frá Hvammi í
Landsveit gaf byggðasafninu í Skógum gamalt og gott skógarnýra
úr Næfurholtsskógum. Móðir gefanda, Ólöf Jónsdóttir frá Lunans-
holti, eignaðist það gamalt hjá frændfólki sínu í Næfurholti um
1880. Fylgdu þau ummæli að ekki skyldi eldur granda húsi, sem
varðveitti það. Nýrað virðist vera rótaræxli. Það ber safnnúmer
2394.
Úr Strandasýslu hef ég þann fróðleik að ekki skyldi kvikna í húsi
ef hvalbein var sett í húsvegginn, er hann var byggður. Séð hef ég
heilt hleðslulag úr hvalbeinshryggjarliðum í gömlu húsi en þar mun
nýtnin ein hafa ráðið verki.
Hrafntinna var til fieiri hluta nytsamleg en þess að vera eldvörn
í húsi. Gömul kona undir Eyjafjöllum sagði við mig: „Það þótti
alveg eins og gullmoli að eiga hrafntinnumola. Það var sagt að það
ætti aldrei að fljúga undir kú ef hrafntinna var grafin í básinn.“
104
Goðasteinn