Mímir - 01.05.1980, Blaðsíða 52

djöfullinn, himnaríki-helvíti) og loforð kirkj-
unnar um endurlausn eftir dauðann gerði al-
þýðuna vanmáttuga til að rísa upp gegn yfir-
boðurum sínum. Glæpurinn mikli var að hafa
fæðst inn í þennan heim, erfðasyndin fylgdi
mannkyninu.
I riti sínu Einn lítill sermón um Helvíli og
kvalir þeirra fordæmdu telur Þórður Þor-
láksson biskup „óhlýðni við yfirboðara“2
fyrstu ástæðuna til þess að menn lenda í hel-
víti. Samkvæmt þessum hugmyndum fengu
húsbændur eins konar guðlegt vald yfir
vinnuhjúum sínum.
Prestar og aðrir valdsmenn gættu þess vel
að fólkið gleymdi ekki stöðu sinni, gleymdi
ekki að það átti að vera ánægt með það litla
sem það hafði. M. a. var gefið út bænakver
sem í er þessi bæn fyrir hjú.
. . . Hjálpa þú mér til að vinna í þínum
ótta, með dyggð og trúmennsku við hús-
bændur mína, bæði leynt og Ijóst, hjálpa
þú mér til að auðsýna þeim hlýðni og
hollustu, sjálfneitun og þolinmæði í minni
köllun . . . Gef þú mér náð til að lifa kristi-
lega, svo ég eignist eilíft líf og fái þau
himnesku verðlaun, sem þú hefur heitið
þínum góðu og trúlyndu þjónum, fyrir
Jesú friðþægingar sakir. — Amen.3
Þetta viðhorf til lífsins hér á jörðinni
kallaði Þórbergur Þórðarson „heimspeki
eymdarinnar“.4
Ættfaðir austfirsku skáldanna Einar Sig-
urðsson í Eydölum fæddist á kaþólskum
tíma, árið 1538. Faðir hans var fátækur
prestur og til að kosta soninn til náms varð
hann að taka við Grímseyjarprestakalli, en
það gaf meira í aðra hönd í þá daga. Einar
komst í gegnum skólann og var síðan fátæk-
ur prestur framan af ævi. 1589 varð Oddur
sonur hans biskup í Skálholti og útvegaði
hann föður sínum gott brauð í Eydölum.
Eftir séra Einar liggur mikill kveðskapur,
en lítið prentað. Þó átti hann um helming
50
kvæðanna í Vísnabók sem Guðbrandur bisk-
up gaf út 1612. Þar er m. a. „Kvæði af
stallinum Christi sem kallast Vöggukvæði.“
Nóttin var sú ágæt ein,
í allri veröldu ljósið skein,
það er nú heimsins þrautar mein
að þekkja hann ei sem bæri.
Með vísnasöng eg vögguna þína hræri.5
Ekki mun vera til neinn veraldlegur kveð-
skapur eftir Einar og í guðrækilegum kvæð-
um hans verður ekki vart við ádeilu á vinnu-
fólk. Eins og áður sagði var hann fátækur
framan af ævi og hefur e. t. v. þess vegna
skilið sjónarmið þess og skoðanir betur. En
hann bjó vel í haginn fyrir afkomendur sína
og Oddur biskup sonur hans sá um að koma
systkinum sínum í hina efri stétt.
Ólaf ur Einarsson (1573—1651) var hálf-
bróðir Odds biskups. Hann varð hálærður
maður í Kaupmannahöfn og þegar hann kom
heim frá námi varð hann rektor við Skálholts-
skóla en síðan prestur að Kirkjubæ í Tungu.
Ólafur orti mest um guðrækileg efni en
ólíkt Einari hneigðist hugur hans að djöflin-
um og hans hyski. Þar er vafalaust urn að
ræða merki aldarfarsins. Ólafur notaði mikið
útlenda bragarhætti og var með þeim fyrstu
á sínum tíma sem tókst að samræma þá ís-
lenskri kveðskaparhefð. Hann orti einnig
heimsádeilu, „Ættlera aldarhátt“ þar sem
hann lýsir hrörnun mannkynsins og löstum
fólksins. Hann ber tímana saman við kaþólska
tímann og finnst allt vera á niðurleið þrátt
fyrir að nú sé „komin kenning góð“.6
Ólafur varð fyrstur frænda sinna til að
yrkja beinar ádeilur á vinnufólk, þar sem
hann ræðst á það af heift og jafnvel grimmd.
Sem dæmi um það má nefna kvæðið „Ósómi
óhlýðugs vinnufólks“ sem Sigurður Nordal
segir um:
Það er elzta ádeila á hinar lægri stétt-
ir, sem ég þekki í íslenzkum bókmentum.7